AÇIK HAVA BASINCININ VARLIĞINI NASIL ANLARIZ ?
Yerküreyi bir küre kabuğu gibi saran hava katmanına hava küre veya atmosfer denir.
Atmosfer yerkürenin hareketinin aynısını yapar.Yerçekimi etkisi fazla olduğu için atmosferi oluşturan gaz molekülleri uzaya yayılıp yerküreyi terk edemezler.
Bir maddeye etki eden yerçekimi kuvvetine o maddenin ağırlığı denir.Çok küçükte olsa atmosferi oluşturan gazların bir ağırlığı vardır.
Açık hava da ağırlığı nedeniyle yeryüzüne bir kuvvet uygular.Bu kuvvetin birim yüzeye düşen payına,açık hava basıncı veya atmosfer basıncı denir.Atmosfer basıncı kısaca havanın ağırlığı nedeniyle birim yüzeye uyguladığı kuvvettir.
AÇIK HAVA BASINCINI NASIL ÖLÇERİZ ?
Açık hava basıncı ilk kez 1643 te İtalyan bilim adamı Toriçelli tarafından ölçülmüştür.Açık hava basıncı barometre denilen araçla ölçülmektedir.Barometreler civalı ve metal barometreler olmak üzere ikiye ayrılır.
1-Cıvalı barometreler
a) Çanaklı barometreler
b)Sifonlu barometreler
2-Metal barometreler
TORİÇELLİ DENEYİ
Toriçelli açık hava basıncını ölçmek için gerçekleştirdiği deney nasıl yapılır?
Yaklaşık bir metre uzunluğunda olan bir ucu kapalı cam boru alınarak ağzına kadar cıva dolduruluyor. Borunun açık kısmı el ile kapatılıp cıva çanağına daldırıldıktan sonra el çekildiğinde, cıvanın biraz çanağa boşalıp sonra sabit kaldığı görülüyor. Bu durumda borudaki cıva yüksekliği 76 cm oluyor.
Borunun ağzı açık olduğu halde cıvanın tamamının çanağa boşalmamasının nedeni, cıva basıncının açık hava basıncı tarafından dengelenmesidir.
Aynı deney farklı genişlikteki borularla yapıldığında cıva düzeyleri arasındaki farkın yine
76 cm olduğu görülüyor. Yani borudaki cıva yüksekliği borunun kesitine bağlı değildir.
Toriçelli bu deneyi deniz seviyesinde ve 0 °C sıcaklıkta yapmıştır.
deney sonuca göre açık hava, deniz düzeyinde 1 cm2 lik yüzeye yaklaşık 10 N büyüklüğünde kuvvet uygulamaktadır.
AÇIK HAVA BASINCININ ETKİLERİ
* İçi su dolu bardağın ağzı hava kalmayacak şekilde kağıtla kapatılıp şekildeki gibi ters çevrildiğinde suyun dökülmediği görülür. Suyun dökülmemesinin nedeni, suyun kağıda uyguladığı basıncın, açık havanın kağıda uyguladığı basınca eşit ya da küçük olmasıdır.
* Bir yerden başka bir yere uygun şartlarda akabilen maddelere akışkan maddeler denir. Sıvılar ve gazlar akışkan maddelere örnektir.
Akışkanlar daima basıncın büyük olduğu yerden küçük olduğu yöne doğru akar. Dağlarda da sular daima aşağı doğru akar. Binaların zeminindeki strofor yardımı ile basınç farkı oluşturularak, su binanın üst katlarına kadar çıkarılır. Odanın kapı ve penceresini açarak hava akımı oluşturulması da basınç farkından dolayıdır.
* Yükseğe yerleştirilmiş bir depoya şekildeki gibi üstten bir hortum daldırılıp, hortumun içindeki havayı boşaltırsak depodaki sıvıyı akmaya zorlarız. Eğer borunun içindeki hava boşaltılıp borunun ağız hizası, suyun üst düzeyinden aşağıda olmaz ise sıvı akışı başlamaz. Akmaya başladıktan sonra depodaki sıvı bitinceye kadar akma devam eder. Sistem yine hız ile basınç arasındaki ters orantıdan yararlanılarak çalıştırılır. Suyun L noktasındaki hızı K noktasındaki hızından büyük olacağından, L noktasında sıvı basıncı düşer, böylece su devamlı akmış olur. Böcek ilaçlamaya yarayan filit pompanın çalışması da aynı ilkelere dayanır.
* Musluktan akan suyun aşağı doğru hızı artar ve kesiti daralarak incelir.