Ağrı iline bağlı ilçe ve bu ilçenin merkezi olan kent. İlçe merkezi, bir yandan Trakya'dan, öte yandan da Trabzon'dan gelen ve Ağrı üzerinden İran sınırına ulaşan transit yolun üstündedir. Sınıra uzaklığı 35 km.dir. Tarihsel bir kent olan Doğubeyazıt, Birinci Dünya Savaşı'ndaki işgallerle harap olmuş ve nüfusu çok azalmıştı. Cumhuriyetten önce Erzurum, iline bağlı bir sancak, daha sonra 1927'ye kadar da Beyazıt ilinin merkeziydi; bu tarihte il merkezi Karaköse'ye nakledilmiş ve ilçenin adı Doğubeyazıt olarak değiştirilmişti. Bugün hayvancılık ve tarımdan başka, önemli bir konak yeri olması nedeniyle ilin en önemli ilçesi hâline gelmiştir. Yüzölçümü 2.383 km2. Doğubayazıt nüfusu 2018 yılına göre 121.263. Bu nüfus, 63.952 erkek ve 57.311 kadından oluşmaktadır. (Kısaca)
Ağrı - Doğubayazıt Tarihçesi
İlçe zengin bir tarihe sahiptir. Eski Beyazıt’ta ve kalede Urartu Mezarlarının oluşu, şehrin tarihini çok eskilere götürür. Doğubayazıt'ın ilk kurulduğu yer, Yukarı Beyazıt’taki eski kaledir. Kale Trabzon yolu çizelgesinde bir gümrük merkezi olarak sürekli gelişmiştir. Beyazıt kalesi her devirden izler taşır. Urartular, Van’dan Alagöz dağlarına, Gökçe göle kadar uzandığı için Beyazıt, uzun süre onların egemenliğinde kaldı. 625 yılında Aras kıyılarında, gelen Hazar Türkleri tarafından zapt edildi. M.Ö 250 yıllarında bölge Pers Krallığı ile Romalılar arasında birkaç defa el değiştirdi. Küçük Arsaklılar (M.Ö 150 – M.S 430) çağında Beyazıt ovasına Gokovit Sancağı adı veriliyordu. Burası Digor ile Iğdır Kalesindeki çift başkenti de içine alıyordu. Sonradan belirli aralıklarla Romalılar, İranlılar, Araplar, Bagratlar ve Bizanslıların yönetimine girdi.
Alparslan’ın ilk batı seferi sırasında (1064) Kars bölgesi ve Ağrı çevresiyle birlikte, Beyazıt’ta Bizanslılardan alınarak Selçuklulara bağlı Anışedatları Beyliğine (1064 -1200) verildi. 1207 – 1225 arasında Ahlat, Sökmenlerin eline geçti. 1231 yılında Doğu Anadolu ile birlikte, Timur istilasına uğradı. Bölge 1239 yılında Cengizlilerin kontrolüne geçti. 1358 yılında İlhanlılara varis olan Celayirlilere geçti. Moğollar ve onların birer kolu olan İlhanlılara Celayırlılar uzun süre buraları otlak ve yayla olarak kullandılar, ordularını beslediler. Moğollulardan Orgun Han Aladağda bir saray yaptırdı. Daryunk hisarı yani Beyazıt eski kalesi yıkılmış olduğundan, yukarı aras bölgesine egemen olarak Anu Valisi olan Celayırlı şehzade Beyazıt Han 1374’te Ahlat – Van bölgesinden gelerek Aras boyuna saldıran Karakoyunlu Hükümdar Bayram Hoca (1336 – 1380) ordusuna karşı şimdiki Beyazıt Kalesi yerine bir kale yaptırdığından o tarihten sonra buraya Beyazıt Kalesi denildi. İşte şehrin adını Celayir Oğullarından bu şehzade Beyazıt’tan geldiği sanılmaktadır. Beyazıt sonradan Esin Oğullarına 1368 ve 1382’de Karakoyunlu, 1368 Timur idaresine, 1406’da tekrar Karakoyunluların eline geçti. 1469 – 1502 arasında Akkoyunlulara bağlandı. Şarus Savaşından sonra Akkoyunluları yenen Safaviler, bölgedeki etkinliklerini genişletip, (1502 – 1576) 74 yıl burayı yönelttiler.
Yavuz Sultan Selim Çaldıran'a, Kanuni Sultan Süleyman Tebriz'e, IV. Murat İran’a giderken Beyazıt’tan geçmiştir. Yavuz Sultan Selim komutasındaki Osmanlı ordusu Çaldıran’ a girerken 20 Ağustos 1514’te Beyazıt Ovasının kuzeyindeki Sarısu boyunda Dana Sazı (Şahlı Gölü) yanında konakladığından Beyazıt Kalesi halkı padişah’a bağlılığını bildirdi. Çaldıran Savaşı’ndan sonra tekrar Osmanlı yönetimine geçen Beyazıt, zamanla İran baskısına uğradı. Yine Osmanlı Ordusu Doğu seferine çıktığında (20 Haziran 1543) Bingöl’de konaklayan Baş Vezir İbrahim Paşa’ya kale anahtarını getiren Sünniliye bağlı yerliler arasında Beyazıt’lılarda vardı. Kanuni Sultan Süleyman devrinde Eleşkirt ile birlikte Beyazıt 1578’de Van Beylerbeyliğine bağlı 14 sancak merkezinden biri idi. 1744 yılından sonra Silvan (Farkin) bölgesinden kara – Behlül beyin başlılık ettiği Bisyan, Sıpkan, Zilanboy ve oymakları buraya yerleştiler. Silvanlı Kara Behlül ile soyundan gelenler Beyazıt’ta “Ocaklık” yoluyla Sancak Beyi oldular. 1590 yıllarında buraları boşalan köylerini şenlendirdiler. 1744’te Arşarlı Nadir Şah’ın saldırılarında dağıldılar. Bu dağılmadan sonra beyleri gelmiştir. Bunların en ünlüsü İshak Paşa’dır. İshak Paşa 1776 – 1798 yılları arasında Beyazıt’ta Sancak Beyi Beyliği yapmıştır. İshak Paşa şehrin doğusundaki bir tepeyi yontma taş ile çevirterek içerisindeki İshak Paşa Camii, Saray, Hamam, Külliye Medresesi ve diğer bölümleri gibi Anadolu’nun son şaheserini mimarlara yaptırmıştır. 1805’te Napoleon Bonaparte tarafından elçi olarak İran’a gönderilen Amedee Jaubert sarayda aylarca hapis tutulmuştur. Beyazıt sınırında ve Asya’yı Anadolu’ya buraları da Avrupa’ya bağlayan geçit üzerinde olduğundan birçok kavimin akımına uğramıştır.
XV. – XVII. Yüzyıllarda İranlılar, 1828, 1854, 1856, 1877 – 1878 ve 1818 – 1814’te Ruslar işgal etmiştir. Öncekilerde olduğu gibi 1821 – 1822 yıllarında son İran kaçarlı akınları Beyazıt’ta çok can ve mal kaybına yol açmıştır. Ruslar ilk olarak 1856 Paris Anlaşmasına göre geri döndüler. 1877 – 1878 Osmanlı Rus harbinde 25 Ekim 1877’de Alacadağ bozgunu üzerine Osmanlı ordusu Erzurum’u korumak üzere toplanınca, aynı ayın sonunda Ruslar Bayazıt’ı ele geçirdiler. 30 Mart 1878 Yeşilköy Anlaşması ile Beyazıt, Rusya’ya bırakılmışsa da Berlin Antlaşması ile (13 Temmuz 1878) Osmanlıya verilmiştir. 1877 – 1878 harbi sonunda Ruslar çekilirken, Van’dan gelen Ermenilere buraları da katıp birlikte götürmüş, Gökçe Göl’ün batısında yeni kurulan şehre Navo Beyazıt (Yeni Beyazıt) adını vererek oraya yerleştirmişlerdir. Ermeniler çekilince Van’dan gelen Alay Komutanı Miralay Hüseyin Hüni Efendi, Beyazıt’ı teslim aldı. Mutasarrıflığa Kettüdağ oğlu Abdulvehap Efendi tayin edildi. Daha sonra İstanbul’dan tayin edilen Adil GİRAY Mutasarrıf oldu. Cumhuriyet’ in ilanından sonra Mutasarrıflıklar Valiliğe dönüştürüldüğünden Mutasarrıf Kamil Bey ilk olarak atandı. Iğdır ve Tuzluca Beyazıt’a bağlandı. 1927 yılında Bakanlar Kurulu kararıyla Vilayet merkezi Karaköse’ye alınınca Vali Ziya TEKELİ Karaköse’ye, Karaköse Kaymakamı Yusuf Ziya Bey’de Beyazıt’a atandı. 1934 yılında Iğdır ve Tuzluca buradan alınarak Kars’a bağlandı. Aynı yıl ilçenin adı Doğubayazıt olarak değiştirildi.
Coğrafi açıdan Doğu Anadolu bölgemizin en doğusunda olan sınırlarımızdan biri olup Türkiye-İran sınırında yer almaktadır. Çevresi dağlar ve tepelerle kuşatılmış olan Doğubayazıt Ovasının doğusunda İran sınırımız (Gürbulak Sınır Kapısı), kuzeyinde tüm heybetiyle Ağrı Dağı ve Iğdır Ovası, güneyinde Tendürek Dağları yer almakta olup batısında ise vilayet merkezi olan Ağrı (Karaköse) yer almaktadır. Doğubayazıt çevresinde yaygın olarak volkanik kütleler bulunmaktadır. Ağrı Dağı etekleri ve Tendürek Dağları bu volkanik kütlelerle kaplıdır. Tendürek Dağları’nda halen için için yanan volkan ağızları bulunduğundan bir tandıra benzetildiği için Tendürek (tandır) adı verilmiştir. Bu alanlar dışında kalan yüksek yaylalar ise hayvancılıkla uğraşan halk tarafından yayla olarak kullanılmaktadır. İlçenin kuzeybatısında ise Balık Gölü yer almakta olup bu gölden Türkiye’nin en lezzetli alabalıkları elde edilmektedir. Tarım alanlarının sulanmasında kullanılan göl ayrıca ilçenin içme suyu ihtiyacını da karşılamaktadır. Geçmişte büyük bir sancak merkezi olan Bayezit Sancağı ilçenin 7 km güneydoğusunda kurulmuştu, Ancak çeşitli sebeplerle vilayet merkezinin Karaköse’ye nakledilmesinden sonra ahalinin ovaya göçmesiyle ilçe şimdiki yerinde yeniden kurulmuş, eski Bayezit Sancağı ise bir ören yeri olarak kalmıştır. Günümüzde Doğubayazıt ahalisince Yukarı Beyazıt olarak anılmaktadır.
Ağrı - Doğubayazıt İklimi:
Doğubayazıt tipik Doğu Anadolu iklimine sahip olmakla beraber bir ova olması ve Iğdır Ovasına yakınlığı itibariyle nispeten diğer ilçelerden daha yumuşak bir iklime sahiptir. Yazları sıcak, kışları ise soğuk olan ilçede kar yağışı çevre il ve ilçelere oranla daha az görülmektedir. İlkbahar aylarında belli dönemlerde yağmur yağışı görülmekte ancak aşırı bir yağış olmamaktadır.
Ağrı - Doğubayazıt Bitki Örtüsü
Yer yer kaya ve parazit tepelerin görüldüğü ovanın bir kısmı çoraktır. Yamaçlarda ve ovada erozyon fazla olmuştur. Ağrı Dağı eteklerinde çalılık varsa da ilçede ağaçlık alan ve orman yoktur. Şehir merkezi ve köyler ağaç yönünde fakirdir. Ağrı Dağı’nın eteğindeki geniş bataklıklardan bol kamış yetişir.
Yörede yetişen İlginç Bitkiler:
Çaşur-Yemlik-Rıbız-(ışgın),Kersım-Yarpuz-Gulik-Tusi(Boğadikeni)-Piçiyepire-Helekok-Sebıske- Punk-Selmesk-Pijdang-Dolık-(Ebegümeci)-Dağçiçekleri-Sosun-Lale-Kurtkulağı
Ağrı - Doğubayazıt Nüfusu:
Doğubayazıt nüfusu 2018 yılına göre 121.263. Bu nüfus, 63.952 erkek ve 57.311 kadından oluşmaktadır. Yüzde olarak ise: %52,74 erkek, %47,26 kadındır.
Kaynak: Kaymakamlık web sitesi
