meşhur Türk halk şâiri. Yaşadığı devir kesin olarak bilinmemekle birlikte, 17. yüzyılın ortalarında doğduğu ve 1720'de öldüğü tahmin edilmektedir. Asıl adı Mustafa olup, saz şâirleri onu Kırımlı sayarlar. Şiirlerinden yurt içinde çok gezdiği, Şam, Arabistan ve Rumeli'de bulunduğu anlaşılmaktadır. Köy ve kasaba şâirlerinden farklı olarak az veya çok bir tahsili olduğu bilinmektedir. İstanbul'da bulunduğu sıralarda pâdişâhı ziyârete gelen Selim Giray'la dostluk kurmuş ve ona bir şiir sunmuştur. Bir ara divan şiirine merak sarmış ve o zümre şâirlerinin dil, üslûb ve manzûmelerinden faydalanarak birçok şiirler yazmıştır.
Saz şâirleri, kendisini üç beş büyük ustadan biri sayarlar. Gevherî en yüksek çevrelere bile adını duyurmuş bir şâir olarak tanınır. Âşık Ömer, Karacaoğlan gibi halk edebiyâtının şöhretli bir şâiridir.
Halk şâiri, aruzla da şiirler yazan Gevherî'nin bu tutumu mahallîleşme cereyânının bir tesiridir. Dîvân tarzındakiler; dîvânlar, müstezadlar ve birkaç semâîdir. Saz şâirleri türündekiler ise koşma, türkü, türkmânî ve tecnistir.
Halk şâirlerinin dîvânları, divan şâirlerininki gibi kitap değildir. Bir çeşit nazım şekli ve tarzıdır. Onlar tek şiire dîvân demektedirler. Gevherî asıl gücünü heceyle söylediği şiirlerde göstermiştir. Bu şiirlerinde; halktan alınmış deyişler, duyuşlar, mecazlar dikkati çekmektedir. Konuşma dilini çok usta bir şekilde kullanmıştır. Bâzı şiirlerindeki hitaplar, onun asker bir şâir olduğu intibâını da vermektedir.
Divan şiirlerinde Fuzûlî'nin tesirini taşıyan Gevherî hece ile yazdığı şiirlerinde Kuloğlu'nun tesirindedir.
AĞIT
Gâzîlerin ser-efrâzı ağası,
Vasfını söyleyen diller ağlasun.
Bunca guzât ile ol kahramanın,
Gazâya eşdiği yollar ağlasun.
Nâm-ı Hakk'ı dilde tekrar eyleyen,
Şecâat gevherin izhâr eyleyen,
Gece gündüz ana tîmâr eyleyen,
Yarasını saran eller ağlasun.
Din uğruna dâim giderdi yola,
Etdiği gazâlar gelir mi dile,
Hısım arkadaşı, kardaşı bile,
Hizmetinde olan kullar ağlasun.
Gevherî sırrına sırdaş olanlar,
Serhatlerde ana pâdâş olanlar,
Gazâda kendüyle yoldaş olanlar,
Döküp gözlerinden kanlar ağlasun.
