En az biri eğri olmak üzere, düzgün eğrilikli iki yüzeyi olan ve genellikle cam, plastik, kuvars gibi saydam bir madde parçası. Mercekler ışığı kırar, yani dalga yüzeylerinin eğriliklerini değiştirerek ışığın belli bir yere toplanmasına yarar. Bu nedenle fotoğraf makinesi, gözlük, mikroskop, dürbün gibi optik araç ve aygıtlarda kullanılırlar. En çok kullanılanı küresel merceklerdir.
İnce kenarlı ve kalın kenarlı olmak üzere iki çeşittirler. Merceğin iki yüzeyinin eğrilik merkezlerinden geçtiği varsayılan doğruya "optik eksen", bu eksenin merceği kestiği noktaya da "optik merkez" denir. Kalın mercekler (yani yüzeylerinin odak uzaklıklarına ya da merceğin odak uzaklığına göre kalınlığı ihmal edilebilir olmayan mercekler) için, optik merkez, yüzeyden uzak ve içerde bir noktadır. Optik merkezden geçen ışınlar kırılmazlar. Optik eksene paralel gelen ışınlar ise odak adı verilen ve optik eksen üzerinde yer alan belli bir noktadan geçecek biçimde kırılırlar.