Doğuştan var olan ve dışarıdan gelen bir uyarı neticesinde husûle gelen, hareket, salgı gibi çeşitli tepkilerle karakterize irâde dışı çalışan mekanizmalar. Hayvanların birçok davranışlarının temelinde refleksler yatmaktadır. İnsan davranışı ise daha ziyâde şartlanma seviyesindedir. İnsanlarda refleksler, korunma mekanizması sınırları içinde kalmıştır.
Her refleksin beş parçası vardır: Dış çevreden uyarıları alan bir alıcı (reseptör) organ, uyarıyı sinir sistemine götürücü bir yol, sinir sistemi içinde bir refleks merkezi, merkezin cevâbını götürecek bir götürücü yol, refleks cevâbın ortaya çıktığı organ. Bunların hepsine birden refleks çemberi denir. Refleksin normal olarak meydana gelebilmesi için, bu beş parçanın da sağlam olması gerekir. Bunlardan birinin bozulması refleksin kaybolması veya anormal reflekslerin ortaya çıkmasına sebep olmaktadır.
Normal Refleksler Şunlardır
Yüzey refleksleri: Bunların alıcı organları deri ve mukozalarda bulunmaktadır. Küçük bir pamuk parçası görünmeden yaklaştırılıp bir kişinin gözünün camsı cismine değdirilirse, her iki göz kapağı da âniden kapanır ki, buna "kornea refleksi" denir. Parmağımızı boğazımıza sokunca öğürmemiz de "yutak refleksi"dir. Bunun gibi yüzey refleksleri arasında karın derisi refleksi, ayak tabanı refleksi, yumuşak damak refleksleri de vardır.
Derin refleksler: Alıcı organları kasların içinde bulunmaktadır. Diz kapağı refleksi hepimizin bildiği ve bu reflekslere örnek olan bir reflekstir. Kasın tendonuna, refleks çekiciyle âni vurulursa kas gerilir ve reseptörler (alıcılar) uyarılır. Cevap olarak ilgili kasın kontraksiyonu ile o kısımda hareket husule gelir. Ayaktaki topuk kirişine vurulmakla ortaya çıkan "Aşil refleksi" de yine derin bir reflekstir.
Organ refleksleri: Organlarla alâkalı olan ve bir organın hareketinin uyarıya cevap olarak ortaya çıktığı reflekslerdir. Göze ışık düşürülünce gözbebeğinin daralması "Gözbebeği refleksi". Göze basılınca kalp hızının yavaşlaması "Göz-kalp refleksi" olarak bilinen organ refleksleridir.
Bunlardan başka normalde bulunmayan refleksler de vardır ki, kişide ortaya çıkarlarsa "Patolojik refleks" adını alırlar. Ayak tabanının sivri bir cisimle topuktan öne doğru çizilmesinde normal kişilerin ayak parmakları aşağı doğru kıvrılır. Sinir sisteminin bâzı hastalıklarında ayak parmakları ve özellikle ayak başparmağı yukarı bükülür ki bu, hastalık alâmetidir ve "Babinski refleksi" adını alır.
Normalde yeni doğanlarda bulunup da beyin dokusunun gelişmesiyle kaybolan yakalama, kavrama, emme refleksleri gibi ilkel refleksler de vardır. Bunların da erişkinlerde ortaya çıkmaları, patolojik olup sinir sisteminin belli bölümlerinin hastalıklarına delâlet eder.
