ŞELÂLE (Çavlan);
Akarsu yatağının, dike yakın bir biçimde âniden düştüğü, suların yüksekten dökülerek aktığı kısmı. Daha küçük çapta olan şelâleye "çağlayan" denir.
Bir kaynak veya kar-buz suyunun dağ yamacından fışkırarak akması şelâle meydana getirebilir. Bu durumda suyun aktığı yatakla döküldüğü yatak arasında birkaç yüz metre yükseklik farkı bulunabilir. Genellikle ırmak sularının normal akışını bırakarak yüksekten döküldüğü yerlerde şelâle meydana gelir. Eğer sular çok miktarda aşındırıcı madde taşıyorsa, şelâlenin eteğini oyar ve duvarların parçalanarak yıkılmasına ve aşınmasına yol açar. İri döküntülerin çok az bulunduğu bölgelerde ise şelâleler görünüşlerini muhâfaza ederler.
Şelâlelerin en önemli özelliklerinden biri çok büyük aşındırma gücüne sâhip olmalarıdır. Aşınmanın hızı, suyun düşme yüksekliğine, düşen suyun hacmine, aşağıya taşıdığı aşındırıcı maddelerin yapısına göre değişir. Çoğu zaman şelâlelerin düşme hattı aşınarak, akarsu kaynağına doğru geriye kayar. Bâzan da aşındırmanın yönü aşağıya yöneliktir. Böylece suların düştüğü ağız bölümü aşınarak daha yumuşak bir eğim kazanır. Şelâleler suyun döküldüğü yerde geniş ve derin çukurlar meydana getirir. Bâzı durumlarda bu çukurların derinliği düşme yüksekliği kadar olabilir.
Şelâlelerin yüksekliğiyle döktükleri su miktarı arasında her zaman doğrudan bir bağıntı bulunmaz. 300 metrenin üstündeki şelâlelerin çoğunda dökülen su miktarı azdır. Öyle ki taban bölümünde su ancak bir çiy gibi çevreye yayılır.
Şelâlelerin yeryüzündeki dağılımı düzensizdir. Temel olarak üç çeşit bölgede bulunur: Bunlar yüksek platoların kenar bölümleriyle buraları kesen büyük çatlak hatlarda; karaların iç bölümlerinde bulunan yüksek yerlerde ve kıyı bölgelerinde yer alan gevşek tortul kütleler arasındadır.
Dünyânın çeşitli ülkelerinde bulunan bâzı şelâlelerin yükseklikleri şöyledir:
Venezuella'da bulunan Angel Şelâlesi 979 m
Güney Afrika'da bulunan Tugela Şelâlesi 948 m
Zimbabve'de bulunan Mtarazi Şelâlesi 762 m
ABD'de bulunan Yosemite Şelâlesi 739 m
Yeni Zelanda'da bulunan Sutherland Şelâlesi 580 m
Fransa'da bulunan Gavarnie Şelâlesi 422 m
İtalya'da bulunan Serio Şelâlesi 315 m
İsviçre'de bulunan Reichenbach Şelâlesi 190 m
Kanada-ABD'de bulunan Niyagara Şelâlesi 49 m
Türkiye'de bulunan şelâlelerden ise Manavgat ve Düden en önemlilerindendir. Manavgat Çayı üzerindeki Manavgat Şelâlesinin tabiî görünümü son yıllarda bozulmuştur.