Yanardağ Nedir? Hakkında Bilgi

Ateşküredeki (pirofer) sıvı ateşin, magma hâlinde yeryüzüne çıktığı noktalar. Magma, litosferdeki (taşküre) zayıf noktalardan yeryüzüne çıkarken zamanla çevrede donarak yükseklikler oluşturur. Bu birikintiler de bir dağ biçimini alır. Yanardağın huni biçimindeki bu kısmına "koni", magmanın püskürdüğü ağza da "krater" denir. Magmanın yerin derinliklerinden kratere doğru yükseldiği yollara da "kanal" adı verilir. Faal yanardağda dört evre vardır: Tam faaliyetsizlik, solfatar evresi, sürekli ve az faaliyet ve püskürme. Magmanın akışkanlığı az olduğu zaman magmanın altında biriken gazın basıncı, magmayı dışarı fırlatır. Sürekli faaliyette olan yanardağda magmanın akışkanlığı, düzenli bir lav akışına elverişlidir. Yanardağların faaliyete geçmesinden önce bazı belirtiler görülür; yerin altından, derinden gürültüler duyulur, depremler oluşur, kaynak suları azalır ve sıcaklıkları artar. Sıkışan gazların etkisiyle yerkabuğu büyük bir gürültüyle çatlar, taş ve kaya parçaları yüzlerce metre öteye fırlar. Yarıktan çıkan gaz ve buharlar ise gökyüzünde binlerce metreye kadar çıkarak yanardağın üzerinde karanlık bulutların oluşmasına yol açar. Gazların çıkışından az ya da çok bir süre sonra magma akışı görülür. Lav hâlinde akan magma dağın eğimli yerlerinden aşağıya doğru, akışkanlığına göre hızlı ya da yavaş bir şekilde akar. Magmanın yanardağ bacaları aracılığıyla litosfere doğru yükselmesi olayında iki tür vardır: Dış püskürme ve iç püskürme. Dış püskürmede magma, baca aracığıyla yeryüzüne çıkar ve yanardağları oluşturur. Bunlar da sönmüş ve sönmemiş olarak ikiye ayrılır. Sönmemiş yanardağlar, eski çağlardan beri faaliyetlerini aralıklı ya da aralıksız olarak sürdüren yanardağlardır. İtalya'daki Vezüv ve Etna yanardağları buna örnektir. Bunlar uzun bir süre faaliyet göstermeden durduktan sonra ansızın faaliyete geçebilirler. Stromboli gibi yanardağlar ise düzenli olarak püskürürler. Sönmüş yanardağlar, püskürmeleri uzun bir süre önce son bulmuş yanardağlardır. Bunlar çeşitli gazlar ve gayzer denilen sıcak sular çıkarabilir. Yanardağ püskürmelerinde üç türlü madde ortaya çıkar: Gazlar, sıvı ve katı maddeler. Su buharı, yanardağın üzerinde yoğun bulutların oluşmasını sağlar ve şiddetli yağmurlara yol açar. Yanardağdan çıkan hidrojen, karbon dioksit, karbon monoksit ve kükürt dioksit gazları çevrede kızgın bulutların oluşmasına yol açar. Bu gazların sıcaklığı 200° C-300° C'ı bulur. Çoğunlukla silis ve silikatlardan oluşan lavların ortalama akış hızı saniyede 7-8 m.'dir. Lavlar aktıkça katılaşır. İçlerindeki silis miktarı % 65'i aşarsa asitli lav, aşmazsa bazik lav adını alırlar. Püskürme sırasında, ergimemiş katı maddeler de dışarı fırlar. Bunlara yanardağ bombası, sünger taşları, yanardağ çakılı, yanardağ külü ve yanardağ tüfü gibi değişik adlar verilir. Yanardağ külleri, gazlarla birlikte gökyüzüne sürüklenerek çok uzaklara kadar gidebilir. İç püskürme, magmanın bacalarda yükselişi sırasında, daha yerkabuğunu delemeden donması durumuna denir.