Yassıada Davaları Hakkında Bilgi

27 Mayıs 1960 tarihinde işbaşında bulunan Demokrat Parti hükümetinin devrilmesiyle hükümet üyeleri, parlamento mensupları ve çeşitli idarî mevkilerde olanlar hakkında Millî Birlik Komitesi tarafından açılan davalara verilen ad (14 Ekim 1960-15 Eylül 1961). 27 Mayıs 1960'tan sonra Demokrat Parti'ye mensup olan hükümet üyeleri ve parlamenterler önce Ankara'daki Harp Okulu'nda, sonra İstanbul'daki Yassıada'da tutuklu olarak kaldılar. Millî Birlik Komitesi, Demokrat Parti yetkilileriyle bazı devlet memurlarının, varsa suçlarını araştırmak için hukukî çalışmalara başladı. Bu arada yürürlükten kaldırılan 1924 Anayasası üzerine 27 maddelik yeni bir anayasa kabul edildi. Bu anayasanın 6. maddesinde Yassıada'da toplanan kişiler hakkında sorumluluk soruşturması yapmak, gereğinde bu kişileri yargılayacak Yüce Divan niteliğinde Yüksek Adalet Divanı'nın kurulmasını sağlamak hususları yer alıyordu. Yüksek Adalet Divanı, 7 Temmuz 1960'ta Ankara'da göreve başladı. Çalışmalarını alt komisyonlar oluşturarak sürdürdü. Yüksek Adalet Divanı başkanı ve üyeleri 13 Ekim 1960 günü Yassıada'ya gittiler. Yapılan soruşturmalar sonunda 19 ayrı dava açılması kararlaştırıldı: 1) Anayasanın ihlali (devlet ve hükümet başkanları dahil 405 sanık); 2) Köpek davası (nüfuzu kötüye kullanma, Celal Bayar, N. Öktem); 3) 6-7 Eylül davası (Celal Bayar, Adnan Menderes, bazı hükümet üyeleriyle sivil görevliler); 4) Bebek davası (gayrı meşru ilişki, A. Menderes, A. Aydan); 5) Vinylex davası (nüfuzu kötüye kullanma, Hasan Polatkan); 6) Zimmet davası (H. Erkmen, Z. Mandalinci); 7) Arsa yolsuzluğu (N. Öktem); 8) İpar Transport davası (döviz tahsisinde görevi kötüye kullanma, A. Menderes, Fatin Rüştü Zorlu, H. Polatkan, Medeni Berk, A. İpar); 9) Değirmen davası (Nüfuzu kötüye kullanma, Sıtkı Yırcalı); 10) Barbara davası (Koraltan ailesi tarafından yabancı bir mürebbiyenin Türkiye'ye getirilmesinde Türk Parasını Koruma Kanunu'na muhalefet, R. Koraltan, H. Polatkan); 11) Örtülü ödenek davası (Başbakanlık örtülü ödeneğinin kullanılmasında yolsuzluk, A. Menderes, A. S. Korur); 12) Radyo davası (devlet radyosundan partizanca yararlanma, A. Menderes, F.R. Zorlu, M. Sarol, E. Kalafat, C. Yardımcı, S. Yırcalı, A. Aker, Ş. Yaman); 13) Topkapı olayları davası (İnönü'ye suikast tertibi, C. Bayar, A. Menderes); 14) Çanakkale ve Geyikli olayları davası (bir CHP soruşturma hayetine karşı silâhlı tertip, A. Menderes ve Çanakkale DP milletvekilleri); 15) Kayseri olayları davası (İnönü başkanlığındaki CHP heyetinin Kayseri'ye gidişinin engellenmesi, A. Menderes ve Kayseri DP milletvekilleri); 16) Demokrat İzmir gazetesi davası (gazete idarehanesine yapılan toplu tecavüz, İzmir valisi ve İzmir DP yetkilileri); 17) 27-28 Nisan İstanbul ve Ankara'da üniversite olayları davası (iki ilin sıkıyönetim sorumluları ve bazı sivil yöneticiler, polis ve asker tarafından gençlere ateş açılması, C. Bayar, A. Menderes ve kabine üyeleri); 18) İstimlak yolsuzluğu davası (arsa tahsisinde nüfuzu kötüye kullanma, A. Menderes, bazı kabine üyeleri, İstanbul ve İzmir valileri ile İstanbul DP yöneticileri); 19) Vatan Cephesi davası (A. Menderes, R. Koraltan, bir kısım kabine üyeleri ve DP Genel Yönetim Kurulu üyeleri). Bunlardan değirmen davası zaman aşımından düştü, diğerleri Anayasa davasıyla birleştirildi. Duruşmalara aralıksız olarak devam edildi. 203 günde toplam 1.033 saat süren 287 oturum yapıldı. Başsavcı Egesel, yargılanan 592 sanıktan 228'i hakkında idam talebinde bulundu. Davalarla ilgili olarak 1.068 tanık dinlendi. Basına ve belirli sayıda dinleyiciye açık tutulan davalar sırasında, yargılananlar arasında hastalanan ve ölenler oldu. Yüksek Adalet Divanı'nın çalışmaları, 15 Eylül 1961 tarihinde sona erdi. 15 kişi ölüm cezasına, 31 kişi de ömür boyu hapse mahkûm oldu. İdama mahkûm olanlar şunlardı: A. Menderes, C. Bayar, Refik Koraltan, Fatin Rüştü Zorlu, Hasan Polatkan, Emin Kalafat, Agâh Erozan, Hamdi Sancar, Bahadır Dülger, Baha Akşit, İbrahim Kirazoğlu, Nusret Kirişçioğlu, Zeki Erataman, Osman Kavrakoğlu, Rüştü Erdelhun. 418 kişi de 20 yıldan 6 aya kadar değişen hapis cezalarına çarptırıldılar. 123 kişi de beraat etti. İdam cezalarının Millî Birlik Komitesi tarafından onaylanması şart olduğundan ilgili dosyalar uçakla o akşam Ankara'ya gönderildi. MBK, Adnan Menderes, Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan hakkındaki idam kararlarını onayladı, yaşı 65'i geçtiği için Celal Bayar ile diğer 12 hükümlünün ise ömür boyu hapse mahkûm edilmeleri kararlaştırıldı. Hasan Polatkan ile Fatin Rüştü Zorlu, İmralı Adası'na götürülerek 16 Eylül 1961 günü idam edildiler. Adnan Menderes intihara teşebbüs ettiğinden iyileşmesi için 17 Eylül gününe kadar bekletildi ve o gün idam edildi. Geri kalan hükümlüler Kayseri ve Adana cezaevlerine nakledildiler. Bunların affedilmesiyle ilgili çalışmalar 1962'de hız kazandı, nihayet 16 Ekim 1962'de çıkan ilk af kanunu ile cezalarının bir bölümü indirildi, bir kısmı yaş haddinden serbest bırakıldı. 1966'da çıkan bir başka af kanunu ile kamu hakları geri verildi. 1973'te ise her türlü seçme ve seçilme haklarına kavuştular. Yassıada Davaları yurt içi kamuoyunda geniş yankılar yaptı.