Yemen Cumhuriyeti Hakkında Bilgi

Arap Yarımadası'nın güneybatı ucunda devlet. Kuzeyde Suudi Arabistan, doğuda Umman ile sınırlıdır. Güneyde Aden Körfezi ve Hint Okyanusu'na açılır. Yüzölçümü 472.100 km2, nüfusu 15.200.000'dir (1997). Başkenti San'a, en önemli kentleri; Taiz, Hudeyde, Moha, Aden, Mukalla, Mansura ve Şeyh Otman'dır. Ülke arazisi doğuya doğru dik yamaçlar hâlinde yükselir. Arap Yarımadası'nın en yüksek yeri olan 3.760 m.lik Cebel-i Şuayb ülke sınırları içindedir. Bu kesim yağışlıdır. Yıllık tutarlar 1.200-2.000 mm. arasında değişir. Ülkenin güneydoğu kısmı kurak ve çok sıcaktır. Bu bölgede hiçbir sürekli akarsu yoktur, tarım yeraltı sularından yararlanılarak yapılır. Halkın % 95'ini Araplar oluşturur; geri kalan % 5'lik kısım ise Hintli, Pakistanlı ve Somalililerden meydana gelir. Yetiştirilen başlıca tarım ürünleri; tahıl (buğday, arpa, darı), kahve, incir, keçiboynuzu, nar, yaprakları çiğnenen ve uyuşturucu özelliğe sahip olan kat vs.dir. Halkın büyük bir kısmı, tarıma elverişli yüksek platolarda toplanmıştır. Ekonomik açıdan dünyanın en geri kalmış ülkelerinden biri olan Yemen'de göçebelik yaygındır. Ayrıca, ülkeden özellikle başta Suudi Arabistan olmak üzere Basra Körfezi'ndeki petrol üreticisi ülkelere, uzun süreli ve geçici göç edenlerin sayısı yıldan yıla artmaktadır. Ülkenin ihraç ürünleri arasında az miktarda petrol ürünleri, makine ve taşıt donanımı, gıda ve canlı hayvan sayılabilir. Yemen, Mayıs 1990'a kadar Yemen Arap Cumhuriyeti (Kuzey Yemen) ve Yemen Demokratik Halk Cumhuriyeti (Güney Yemen) olmak üzere iki ayrı devletti. Eski Kuzey Yemen, çok eski bir tarihe sahiptir. İlk çağların ünlü "Mutlu Arabistan"ı olan Kuzey Yemen, Himyeroğulları döneminde, oldukça ileri bir uygarlık düzeyindeydi. 1517-1918 arasında 100 yıl Osmanlı egemenliği altında kaldı. 19. yy.da Aden bölgesini ve Perim Adası'nı ele geçiren İngiltere, Arap Yarımadası'nın güneybatı kıyılarında etkisini artırdı. Osmanlılar'ın 1918'de Yemen'i bütünüyle terk etmelerinden sonra, ülkeye Zeydi imamları rakipsiz olarak egemen oldular. II. Dünya Savaşı'ndan sonra, ülkede rejime ve imamlara karşı ilk ayaklanmalar başladı. 1919'da, 50.000 kadar Yemenli Yahudi, İsrail'e göç etti. Yemen, 1958'de Mısır ve Suriye tarafından kurulan Birleşik Arap Devleti'ne üye oldu. Fakat bu birlik 1961'de dağıldı. 1962'de imam rejimine karşı başlayan ayaklanma cumhuriyet yönetimini getirdiyse de, ülke bir iç savaşa sürüklendi. Suudi Arabistan tarafından desteklenen kralcılar ile Mısır tarafından desteklenen cumhuriyetçiler arasındaki çarpışmalar 1967'de Hartum'da toplanan "Arap Zirvesi" Toplantısı'nda anlaşmayla sonuçlandı. Fakat çarpışmalar 1968 sonuna dek sürdü. Güney Yemen ise, I. Dünya Savaşı'na kadar İngiliz kontrolü altındaydı. II. Dünya Savaşı'ndan sonra, 1954'ten itibaren, İngiltere, Arap Yarımadası'nın bu kesiminde küçük, fakat dağınık birçok gruplar hâlinde yaşayan yerli halkı belirli bir yönetim altında toplamak amacıyla bazı siyasî girişimlerde bulundu. Bu birleştirme girişimleri, başta Yemen olmak üzere, Arap dünyasında tepkilere yol açtıysa da, 1959'da Batı Aden Himayesi'nin 6 devleti, "Güney Arap Emirlikleri Federasyonu"nu kurdular. 1959-1962 arasında, bu federasyona 5 yerli devlet daha katıldı ve ilk adı değiştirilerek "Güney Arabistan Federasyonu" hâline geldi. Aden Kolonisi önce bu federasyona katılmadı. Çünkü bir yandan Kuzey Yemen'in bu liman üzerindeki hak iddiaları, öte yandan da Aden Kolonisi'nde beliren şiddetli bir muhalefet bu girişimi önlemeye çalışıyordu. Partiler arasındaki görüş ayrılıklarına karşın, Aden de 1963'te bu federasyona katıldı. 1967'de Güney Yemen, Umman sınırına kadar uzanan topraklarda, Ulusal Kurtuluş Cephesi'nin yönetiminde bağımsız bir devlet olarak örgütlendi. 1969'da Ulusal Kurtuluş Cephesi'nin iktidarını güçlendirmesinden sonra, 1970'te benimsenen yeni anayasayla ülke "Yemen Demokratik Halk Cumhuriyeti" adını aldı. 1972'de Kuzey ve Güney Yemen arasında savaş başladı. Ancak bu çarpışmalar uzun sürmedi ve bir ateşkes antlaşmasıyla son buldu. 1974'te Kuzey Yemen devlet başkanlığına geçen Albay el-Hamdi, 1977'de öldürüldü ve Ahmet elRahmi başkanlığında Suudi Arabistan yanlısı bir yönetim kuruldu. Ancak kuzeydeki, cumhuriyetçiler ve kralcılar arasındaki çatışmalar durmadı. 1978'de Ahmet el-Rahmi'nin de bir suikaste uğramasından sonra, 1979'da Kuzey ve Güney Yemen arasında yeni bir savaş çıktı. Arap ülkelerinin arabuluculuğuyla durdurulan çarpışmaların ardından, iki Yemen'in birleştirilmesi görüşmelerine başlandı. Ancak 1981 ve 1982'de yeni çatışmalar patlak verdi. Mayıs 1982'de ateşkes yeniden sağlandı ve iki devletin başkanları Ali Abdullah es Salih ve Ali Nasır Muhammet, Yemen birliği sürecine hız kazandırmak için anlaştılar. Ancak 1986 yılının ocak ayında Güney Yemen Sosyalist Partisi içindeki iki rakip kanadın çatışması sonucu 12 gün süren iç savaş, ılımlı eğilimiyle tanınan Devlet Başkanı Ali Nasır Muhammet'in, 40 bin taraftarıyla Kuzey Yemen'e ilticasıyla sonuçlandı. Bu iltica, iki ülke arasındaki gerginliği artırdıysa da Kuveyt ve Libya'nın arabuluculuğuyla ilişkiler düzeldi. Güney Yemen'de iktidara gelen Moskova yanlısı Ali Salim El Beid de son yıllarda ılımlı bir politikaya kayarak Kuzey Yemen ile birleşme fikrini desteklemeye başladı. İki Yemen arasında ısınmaya başlayan ilişkiler, Kasım 1986'da Kuzey Yemen Devlet Başkanı Ali Abdullah es Salih'in, Güney'e ilk resmî ziyaretini yapmasıyla yeni bir aşamaya geldi. Giderek sınırlarını ithal mallarına ve birleşme fikrine daha fazla açmak zorunda kalan ve ekonomisi de güç durumda olan Güney Yemen Halk Cumhuriyeti yöneticileri, sonunda birleşme çağrılarına olumlu yanıt verdiler ve Mayıs 1990'da iki Yemen resmen birleşti. Başkentleri, Kuzey Yemen'in başkenti olan San'a olarak belirlendi. Yemen Cumhuriyeti'nin cumhurbaşkanlığına, eski Kuzey Yemen'in cumhurbaşkanı Ali Abddullah es Salih, başbakanlığına ise eski Güney Yemen'in cumhurbaşkanı Ebubekir el-Attas getirildi. 1994'te yeniden iç savaşa dönüşen Kuzey-Güney uyuşmazlığı Kuzey Yemenlilerin lehine sonuçlandı.