Bitkileri hastalık ve haşerelerden korumak için yapılan çalışmalar. Bitkiler, diğer canlılara göre sâbit oluşları ve atmosfere açık yüzeylerinin daha fazlalığı sebebiyle hastalık ve zararlı böcek tesirlerine her zaman mâruz kalmaktadırlar. Genel olarak hastalık ve haşerelerin bitkilerde% 10 oranında mahsül kayıplarına sebep olduğu kabul edilmektedir. Ancak bu oran tropik bölgelerde % 20'ye kadar çıkmaktadır. Mücâdelelerin yapılmadığı zamanlar bâzı salgın hastalıklar mahsulün tamâmının kaybına sebep olduğu gibi bitkileri de kurutabilirler.
Bitkileri hastalandırarak mahsül kayıplarına sebep olan âmiller başlıca iki grup altında toplanmaktadır.
Cansız hastalık âmilleri: İklim ve toprak gibi çevre faktörlerinin elverişli olmadığı durumlarda, bitkilerde çeşitli arazlar meydana gelmektedir. Bitkilerin hastalanmasına sebep olan bu çeşit faktörler arasında en önemlileri şunlardır: Düşük ve yüksek sıcaklıklar, aşırı rutûbet, topraktaki besin maddesi noksanlığı, ışık noksanlığı, yıldırımlar, kuvvetli rüzgâr, havadaki çeşitli kimyevî maddeler.
Canlı hastalık âmilleri:
Böcekler: Meyve iç kurtları, meyve ağ kurtları, kırmızı örümcekler, kabuklu bitler, yaprak bitleri, floksera, süne, kımıl gibi.
Mantarlar: Buğday sürmesi, hububat pasları, bağ ve sebze mildiyöleri, meyve, sebze ve bağ küllemeleri, yaprak leke hastalıkları gibi.
Bakteriler: Zeytin ağacı kanseri, turunçgil dal yanıklığı, ceviz bakteriyel yanıklığı, pamuk köşeli leke hastalığı, meyve ağaçları kök kanseri.
Virüsler: Bağlarda bulaşık soysuzlaşma, tütün mozayik virüsü, hıyar mozayik virüsü, pancartepe kıvırcıklığı virüsü, nârenciye virüsleri.
Nematodlar:Kök ur nematodları, buğday gal nematodu, soğan ve sarmısak nematodu.
Kemiriciler: Tarla fâreleri, kör fâre, tavşanlar, sincaplar.
Yabancı otlar: Sarı ot, yabânî hardal, köygöçüren, gelincik, yabânî yulaf, karamuk, pelemir, kanyaş, sarmaşık, pıtrak, yavşan, tilkikuyruğu, ayrık vs.
Zirâî mücâdele metodları:
Zirâî mücâdelede önemli olan koruyucu mücâdeledir. Bitkiyi hastalık ve haşerelerden korumak veya hastalık ve haşereleri ekonomik zarar seviyesinin altında tutmak esastır. Bunun için çeşitli metodlar uygulanır.
Kültürel mücâdele: Gübreleme, toprak işlemesi ve münâvebe yapılarak sıhhatli bitki yetiştirilir. Ayrıca çevredeki hastalık ve haşerelere konukçuluk yapan yabancı otlar ve hastalıklı bitki artıkları sağlam bitkilerden uzaklaştırılarak bulaşmalar önlenir.
Diğer taraftan bâzı tehlikeli hastalık ve zararlıların yayılmasını önlemek için zirâî karantina tedbirleri uygulanarak; her türlü hastalıklı bitki aksamının bir bölgeden diğer bölgeye veya bir ülkeden diğer ülkeye nakli yasaklanır.
Biyolojik mücâdele: Bitkilere zarar veren böceklerin diğer bâzı böceklerle (Parazit, predatör) öldürülmesidir. Biyolojik mücâdelede kullanılacak canlılar özel olarak yetiştirme laboratuvarlarında çoğaltılarak uygun zamanlarda zarar görülen yerlere salınır. Ülkemizde Antalya ve Adana'da nârenciye unlu bitine karşı Cryptolaemus montrouzieri adlı böcek, laboratuvarda yetiştirilerek biyolojik mücâdele yapılmaktadır. Biyolojik mücâdele, tabiî dengeyi korumak bakımından son yıllarda üzerinde en fazla durulan bir mücâdele şeklidir.
İlâçlı mücâdele: Çeşitli ilâçlar kullanılarak yapılan mücâdele şeklidir. Kullanılan bu ilâçlarla hastalık âmillerinin bitkilere bulaşması önlenir ve bitkide zarar yapan haşereler öldürülür. İlâçlama, etkili olması sebebiyle bugün için en çok kullanılan bir mücâdele şeklidir. Ancak kullanılan ilâçların insan, hayvan ve çevre sağlığı üzerinde olumsuz tesirleri bulunmaktadır. Zirâî mücâdele ilâçları kullanıldıkları hastalık ve haşerelere göre şu gruplara ayrılmaktadır.
Böcek öldürenler (İnsektisit)
Mantarları öldürenler (Fungusit)
Bakterileri öldürenler (Bakterisit)
Yabancı otları öldürenler (Herbisit)
Örümcekleri öldürenler (Akarisit)
Kemiricileri öldürenler (Rodentisit)
Nematodları öldürenler (Nematisit)
Salyangozları öldürenler (Molluskisit)
Kuşları öldürenler (Auenisit)
Karıncaları öldürenler (böcek, tavşan v.s.) (Reperlent)
Çekirgeleri öldürenler (Atraktanlar)
Zirâî mücâdele Âletleri:
Zirâî mücâdelede kullanılan ilâcın uygulama şekline, mücâdelenin yapılacağı yerin büyüklük ve arâzi yapısına göre çeşitli âletler kullanılmaktadır. Son yıllarda geniş alanlarda bu iş için geliştirilmiş zirâî mücâdele uçak ve helikopterleriyle ilâçlama yapılmaktadır. Zirâî mücâdelede kullanılan başlıca âletler şunlardır:
Tozlama âletleri: El körükleri, göğüs körükleri, sırt körükleri, arabalı körükler, motorlu tozlayıcılar, uçak körükleri.
Püskürtme âletleri: El pülverizatörleri, sırt pülverizatörleri, arabalı pülverizatörler, motorlu pülverizatörler, sisleme pülverizatörleri (Atomizör).
Zirâî mücâdele ilâçlarının kullanılmasında dikkat edilecek hususlar:
1. Zirâî mücâdele ilâçları dâimâ kilitli ve meskun olmayan yerlerde, kapalı odalarda ve dolaplarda saklanmalıdır. Boş orijinal ambalaj kapları başka maksatlar için aslâ kullanılmamalı, çocukların ulaşabileceği yerlerden uzak tutulmalıdır.
2. İlâçlar, içerisinde gıdâ ve yem maddeleri bulunan mutfak, ahır ve benzeri yerlerde hazırlanmamalıdır.
3. Zirâî mücâdele ilâçları yalnız ambalajlarının üzerinde kullanma tâlimatlarında gösterilen dozlarda kullanılmalıdır.
4. İlâçların kullanılması sırasında koruyucu elbise, lastik çizme giymeli, ayrıca koruyucu gözlük ve maske takılmalıdır.
5. Koruyucu elbiseler sık sık değiştirilmeli ve temizlenmelidir.
6. Zirâî mücâdele ilâçları ile çalışırken yemek yememeli, su ve sigara içilmemelidir.
7. Bilhassa iş esnâsında ve işten sonra alkollü içkilerin kullanılması çok tehlikelidir.
8. İlâçlamadan sonra ve her yemekten önce eller su ve sabunla îtinâ ile yıkanmalıdır. İlâçlar asla deriye ve göze temas ettirilmemeli ve herhangi bir şekilde temas ettiği zaman bol sabunlu su ile yıkanmalıdır.
9. Tıkanan meme ve hortumların üfleyerek açılmaya çalışılması tehlikelidir.
10. Rüzgâra karşı ilâç atılmamalıdır.
11. Arılara karşı, zehirli olan ilâçlarla çalışırken özel îtinâ gösterilmeli ve ilâçlama öncesi kovan sâhiplerine haber verilmelidir.
12. Hazırlanan ilâçlardan arta kalanlarla, âletlerin temizlenmesinde kullanılan suları aslâ su çukurlarına, derelere, nehirlere, göllere ve denize dökülmemeli bunlar açılan bir çukur içerisine dökülmelidir.
13. İlâçların kalıntıları bâzan hayvanlarda bariz bir zarar meydana getirmekle birlikte, ürünlerine meselâ süte geçebilmektedir. Sebze ve meyveler ise kullanılmadan önce mutlakâ yıkanmalıdırlar.
14. Zirâî mücâdele ilâçları ile çalışanlar bedenî ve rûhî yönden sağlıklı olmalı ve aynı zamanda kendilerine kullanma, zehirlilik ve dikkat edecekleri hususlar hakkında bilgi verilmelidir.
15. Gündüzleri devamlı olarak 8 saatten fazla ve peşipeşine 6 günden fazla sürelerle, mücâdele ilâçları uygulamalarından kaçınılmalıdır.
16. Üşüme, bronşit ve mîde rahatsızlığı olan şahıslarla, ellerinde çatlak ve yaralar bulunanlar zehirlere karşı bilhassa hassastırlar. Böyle kişiler sıvı ve toz ilâçlarla çalıştırılmamalıdır.
17. Eğer iş esnâsında veya işten sonra baş ağrısı, mîde bulantısı, baş dönmesi, göz kararması ve diğer rahatsızlıklar meydana gelirse işi derhal durdurmalı, kirli elbiseler çıkarılmalı ve doktor çağırmalı veya hasta derhal hastâneye kaldırılmalıdır.
