Cümle (Tümce) Bilgisi Ünitesi : Cümlenin Ögeleri
A. CÜMLENİN ÖGELERİ
Türkçe cümlelerde dört öğe bulunur:
1. Yüklem
2. Özne
3. Nesne (Düz Tümleç)
4. Tümleç
Bu ögelerden cümlede mutlaka bulunması
gereken yüklem ile öznedir. Bunlara cümlenin temel ögeleri denir. Nesne ve
tümleçler cümlenin anlamını tamamlayan (tümleyen) yardımcı ögelerdir.
1.
Yüklem:
* Yüklem cümlede eylem, oluş, durum,
istek, hareket bildiren dil bilgisi birliğinin görev adıdır.
* Cümlenin temel öğesidir; tek başına
bile olsa cümle oluşturabilir.
* Her sözcük ya da sözcük gurubundan
yüklem yapılabilir.
Gecenin yalnızlığında sadece seni
düşünürüm (fiil)
Yaşadığımız günler tıpkı bir rüzgâr
gibiydi.(edat)
Bu olayların suçlusu odur. (zamir)
Sabah uyandığında gözleri ışıl
ışıldı.(ikileme)
Öğrenmenin bir yolu da okumaktır. (Fiilmsi)
* Kelime grupları yüklem olduğunda
kesinlikle bölünmemelidir.
Çalışmak yaşamın bir parçasıdır. (Ad
tamlaması)
Odayı süsleyen şey rengârenk
çiçeklerdir. (sıfat taml.)
Konuşmalarına ister istemez kulak
misafiri oldum. (deyim)
2.
Özne:
* Yüklemin bildirdiği işi, hareketi
yapan veya yargının gerçekleşmesine araç olan unsura denir.
* Özneyi bulmak için yükleme kim, ne
soruları sorulur Yüklemi isim olan cümlelerde ise olan kim, olan ne soruları
sorulur.
* Fiillere eklenen kişi ekleri öznenin
kim ya da ne olduğunu bildirir.
Üç çeşit özne vardır:
a)
Gerçek Özne
Yüklemin bildirdiği işi hareketi
bizzat kendisi yapan öznedir. Eylemle biten cümlelerde, etken çatılı fiil
(eylem) cümlelerinde gerçek özne bulunur. Cümlede iki şekilde gösterilir:
* Acık Özne:
Cümle içinde açık bir şekilde
gösterilir
*Yağmur çok şiddetli yağdı.
*Çocuk iki gündür hasta yatıyor.
* Gizli özne:
Cümlede doğrudan yer verilmeyen ancak
yüklemin taşıdığı eklerden anlaşılan öznedir.
*Ertesi gün ona telefon ettim.
*Görmeyeli hemen de bizi unutmuşsun.
NOT: Yüklemi isim olan cümlenin öznesi
gerçektir.
*Siyah renkli araba satılıktır.
*Dün akşam pencereler kapalıydı.
b)
Sözde Özne
Yüklemi edilgen çatılı cümlelerde,
aslında nesne olan öğe özne olarak kullanılır.
*Ağaçtaki meyveleri topladı.
*Ağaçtaki meyveler toplandı
*Öğrenciler bütün sınıfı temizledi.
*Bütün sınıf temizlendi.
c)
Örtülü Özne
Yüklemi edilen çatılı cümlelerde bazen
"—ce, tarafından " gibi sözcükler kullanılarak işi bizzat yapan varlığa da yer
verilebilir.
*Yolcu otobüsleri belediyemizce
hizmete açıldı.
*Yarışma halk tarafından çok beğenildi
NOT: Her sözcük ya da sözcük grubu
özne olabilir.
*Geçen gün evin duvarı
yıkılmıştı.(isim tamlaması)
*Bahçesinde okyanuslar
yetişiyordu.(isim)
*Derdini söylemeyen derman
bulamaz.(sıfat fiil)
*Okumak zihni dinlendirir.(isim fiil)
*Kimse seni benim kadar
düşünmez(zamir)
3.
Nesne (Düz Tümleç):
* Öznenin yaptığı işten, hareketten
etkilenen unsurdur
* Uyarı: isim cümlelerinde yüklemi
edilgen çatılı cümlelerde ve geçişsiz fiillerde nesne yoktur.
Nesneler ek alıp almamasına göre ikiye
ayrılır.
a)Belirtisiz
Nesne
Yükleme ne sorusu sorularak bulunur.
Belirtme durum eki (-i) almamış olup yalın haldedir.
b)Belirtili
Nesne
Yükleme kimi, neyi, nereyi soruları
sorularak bulunur. Belirtme durum eki olmuştur.
Bu yörede kızlarımız kilim dokur.
Yolun kenarına kocaman kütükleri
yığmışlar.
O köpeği mahallenin çocukları da
arıyordu.
Bu şehirde tüm sokaklar seni düşünür.
4.
Zarf Tümleci:
* Yüklemin anlamını zaman durum
nitelik, nicelik, yer, yön ve soru ilgisiyle belirleyen, anlamı sınırlayan
tümleçlere zarf tümleci denir.
* Zarf tümlecini bulmak için yükleme,
nasıl, niçin, neden, ne kadar, ne zaman, kim tarafından ne tarafından, soruları
sorulur.
Dostluklar ömür boyu sürünce güzeldir.
O dişini tırnağına takarak çalışır.
Yüreğimdeki yara gittikçe büyüyor.
Sıcaktan tüm ekinler yanmıştı.
Bu yıl yağmur yağmadığı için ürün de
az oldu.
Bu konser belediye tarafından
düzenleniyor.
UYARI: Yön isimleri yalın halde zarf
tümleci olurlar. Belirtme durum eki (-i) alırsa belirtili nesne,-e/-de/-den,
hal ekini alırsa dolaylı tümleç olur.
* Hizmetçi, içeriyi iyice süpürsün.
(N)
*Adam yavaşça içeri girdi. (Z.T)
*Bir süre sonra içeriden bir ses
geldi.(D.T)
5.
Dolaylı Tümleç:
* Yüklemi yer, yön, bulunma, çıkma vb.
yönlerden tamamla-yan cümle öğesine dolaylı tümleç denir. Cümlede dolaylı tümleçler
-e, -de, -den, durum eklerini alırlar.
* Dolaylı tümleci bulmak için yükleme;
"kime, kimde, kimden, neye, neyden,
nereye, nerede, nereden" soruları sorulur.
Buluşma yerine hemen gelmiş.
Senin kirpiklerinde bir damla oldu
akşam.
Ağlamayan çocuğa meme verilmez.
Eskicinin sesi sokağın başından
duyuluyordu.
Bu gazeteci yazılarında gerçeklerden
hiç sapmaz.
İhtiyar, bütün mirasını karısına
bırakmıştı.
UYARI:-e/-den hal eki "için" edatı
görevinde kullanılıyorsa ya da sebep bildiriyorsa zarf tümleci kurar.
-de/-den hal ekleri zaman bildiren
sözcüklerin üzerine gelirse zarf tümleci olur.
Korkudan kızın dili tutulmuştu.
Babasıyla kavga ettiğinden eve
uğramıyor.
Birazdan hava kararacak.
Yaz akşamlarında yıldızları
seyrederdik.
Denize yüzmeye gidiyorum.
Not: Edat Tümleci: Edatlardan ya da
başka dil birliklerin-den oluşan cümleye araç, benzerlik, ilgi, eşitlik,
nedenlik vb. katan cümle öğesine edat tümleci denir. Bu öğe zarf tümleci olarak
da kabul edilmektedir.
Çalışmak için yurt dışına gitmiş.(amaç)
Yaralıyı hastaneye ambulansla
götürmüşler. (araç)
Bu yaz Bodrum'a ailesiyle
gidecek.(birliktelik)
Editör 3
9.sınıf Cümle Tümce Bilgisi Ünitesi Cümlenin Ögeleri Yüklem Özne Nesne Düz Tümleç Tümleç ders notu konu özeti çalışma notları özetler ders anlatım eğitim öğretim kaynakları cümlenin temel ögeleri
Benzer Dil Ve Anlatım Ders Notları
- Paragraf Sorularını Çözümlerken Dikkat Etmeniz Gerekenler
- Sanat Metinlerinin Ayırıcı Özellikleri
- Örneklerle Anlatım Bozuklukları-4
- Örneklerle Anlatım Bozuklukları-3
- Örneklerle Anlatım Bozuklukları-2
- Örneklerle Anlatım Bozuklukları-1
- + Ders Notları Ekleyin
- Ders Notları Ana Sayfa
Cümle (Tümce) Bilgisi Ünitesi : Cümlenin Ögeleri Hakkında Yorum Yazın...
Cümle (Tümce) Bilgisi Ünitesi : Cümlenin Ögeleri Hakkında Yazılan Yorumlar
Henüz Yorum Yazılmamış.
İlk Yorumu Siz Yazabilirsiniz.