Cümle (Tümce) Bilgisi Ünitesi : Cümlenin Yapısı
B.
CÜMLENİN YAPISI
a.
Basit (Yalın) Cümle:
* Bu cümlelerde tek yüklem ve tek
yargı bulunur.
* Yüklem ya çekimli bir fiil ya da ek
fiil ile çekimlenmiş isim soyundan bir sözcüktür.
* Basit cümleler bir tek sözcükten
oluşabileceği gibi, daha fazla sözcükten de oluşabilir. Önemli olan sözcük
sayısı değil cümlenin yargı içermesidir.
Çalıkuşu, Damga, Acımak, Bir Kadın
Düşmanı, Dudaktan Kalbe romanları Reşat Nuri Güntekin' e aittir.
Seninle bir daha görüşmeyeceğim.
b.
Birleşik Cümle:
* Birden çok duygu, düşünce ve isteği,
yani birden fazla yargı içeren cümlelere birleşik cümle denir.
* Birleşik cümlelerde temel bir yargı
vardır. Bu temel yargının ifade edildiği cümleciğe temel cümle denir. Diğer
cümleciklere yan cümlecik denir. Yan cümlecikler anlam bakımından temel
cümleciği tamamlarlar.
* Birleşik cümlelerde sıfat fiiller,
zarf fiiller isim fiiller ve şartlı çekim ekleri ile kurulmuş yan cümlecikler temel
cümleye bağlanır. Yan cümlecikler çeşitli yönlerden temel, cümleciğin anlamını
tamamlamaktadırlar.
Birleşik cümleleri dört gurupta
incelenir.
1)
GİRİŞİK BİRLEŞİK CÜMLE:
* İçinde fiilimsi (isim fiil, sıfat
fiil, zarf fiil)bulunan cümlelere denir.
* Fiilimsinin yer aldığı bölüme yan
cümle asıl yüklemin bulunduğu bölüme de temel cümle denir.
* Bir cümlede kaç tane fiilimsi varsa
o kadar yan cümle var demektir.
Beni soranı, gördün mü? (Yan cümlecik Temel cümlenin b.li
nesnesidir.)
Çalışan kazanır. (Yan cümlecik temel cümlenin öznesidir.)
Seni görünce mutlu oluyorum. (Y.C.T.C nin Z.T dir.)
Seni seven insanları sen de sev.(Y.C.T.C nin
B.li nesnesidir.)
2)İÇ
İÇE BİRLEŞİK CÜMLE (KAYNAŞIK CÜMLE):
* Bir cümle başka bir cümlenin içinde
yer alır ve onun bir öğesi olursa buna iç içe birleşik cümle denir.
* Doğrudan anlatımın olduğu
cümlelerdir.
* İç cümle temel cümlenin öznesi,
nesnesi ya da başka bir öğesi olabilir.
Ben gidiyorum, dedi. (iç cümle temel cümlenin nesnesi
iç cümle TC
Ben büyüdüm, diyorsun. (iç cümle temel cümlenin nesnesi
durumundadır)
i.c TC
Adam:
"Beni burada bekleyin." dedi.(
iç cümle temel cümlenin nesnesi durumundadır)
3)
ŞARTLI BİRLEŞİK CÜMLE:
Yan cümleciği "-se, -sa" şart eki ile
kurulan ve temel cümlenin gerçekleşip gerçekleşmeyeceğini koşula (şarta) bağlayan
cümledir.
*Görürsem söylerim.
*Sen gelirsen ben de gelirim.
4)
Ki'li BİRLEŞİK CÜMLE:
Ki bağlacıyla birbirine bağlanan
cümlelere denir.
* Benimle konuş ki seni anlayayım.
* Dürüst ol ki insanlar sana güvensin.
c.
Sıralı Cümle:
* Anlamca ilgili birden çok yalın ya
da birleşik cümlelerin virgül ya da noktalı virgüllerle bağlanmasıyla oluşan
cümlelere sıralı cümle denir.
* Sıralı cümleler iki gurupta
incelenir.
1)
Bağımlı Sıralı Cümle
* Öğrenilen en az biri ortak olan
sıralı cümlelerdir.
Yaşlı kadın buraya kadar geldi sizi sordu
(özne ortak)
Beni aramış ama bulamamış (özne ve
nesne ortak)
Onu bana beni ona şikâyet eder.
(yüklem ortak)
2)Bağımsız
Sıralı Cümle:
* Öğelerinden hiçbiri ortak olmayan
cümlelerdir.
Evden sessizce çıktık sokakta lambalar
yanmıyordu
Yağmur durmuştu yollar çamurdan
görünmüyordu
O geziyordu ben çalışıyordum
ç.
Bağlı Cümle:
* Anlamca ilgili yalın ya da birleşik
cümlelerin bağlaçlarla birbirine bağlanmasıyla oluşan cümleye bağlı cümle
denir.
Sabahı severiz; çünkü gündüzün
başlangıcıdır.
Bu işe başlıyorum; ama bugün
bitiremem.
Evin en küçüğüydüm ve sedirin önünde
yere serilmiş yatakta yatardım.
Karma cümle: Birkaç cümle türünün
birlikte yer aldığı sıralı cümlelere denir.
Bu okulun öğrencileri son derece
tembeldirler, haylazdırlar ama bir o kadar da sevimlidirler. (sıralı ve bağlı
cümle var)
Öğrencilere kitap okuyun denir; ama
kitap okuyun diyenlerin kendileri kitap okumuyor.(iç içe birleşik cümle,
girişik birleşik cümle ve bağlı cümle var)
Cümleler yüklemin türüne göre iki
grupta incelenir:
a.
İsim Cümlesi:
*Yüklemi isim ya da isim soyundan bir
sözcük ya da sözcük öbeğinden oluşan cümlelere isim cümlesi denir.
* İsim ve isim soyundan olan sözcükler
ek fiilin çekimine girerek yüklem niteliği kazanır.
Yaşlı adam, birkaç gündür hastaymış.
(Adlaşmış sıfat)
Onu en çok üzen eşinin ölümüydü. (İsim
tamlaması)
Düşündüğü tek şey bir an önce
gitmekti. (Fiilimsi)
O,çalışkan bir çocuktur. (Sıfat tamlaması)
b.
Fiil Cümlesi:
* Yüklemi çekimli bir eylem olan,
bağımsız yargı bildiren cümlelere fiil cümlesi denir.
* Bu tür cümleler haber (bildirme) ya
da istek kipiyle kurulur.
İnsanlara sevgi dolu gözlerle
bakıyorum.
Çekişe çekişe pazarlık ediyorum.
Yeni müdür hiç kimseye göz
açtırmıyordu.
Cümleler yüklemin bulunduğu yere göre
kurallı ve devrik cümle olmak üzere ikiye ayrılır:
a.
Kurallı Cümle:
* Yüklemi Sonda bulunan cümlelere
kurallı (düz) cümle denir.
Köroğlu ordunun yaklaştığını anladı.
Ne zaman bir köy türküsü duysam
şairliğimden utanırım.
b.
Devrik Cümle:
* Yüklemi sonda olmayan cümleye devrik
cümle denir. Devrik cümlede yüklem başta, ortada olabilir.
Ne diyeceksin bu konuyla ilgili.
c.
Eksiltili Cümle:
* Yüklemi söylenmemiş cümlelere denir.
Toprağı taşlı yerden (olacaksın)kızı
kardeşli yerden (olacaksın).
Editör 3
9.sınıf dil ve anlatım Cümle Tümce Bilgisi Ünitesi Cümlenin Yapısı Birleşik Cümle ders notu konu özeti çalışma notları özetler ders anlatım eğitim öğretim kaynakları Basit Yalın Cümle
Benzer Dil Ve Anlatım Ders Notları
- Paragraf Sorularını Çözümlerken Dikkat Etmeniz Gerekenler
- Sanat Metinlerinin Ayırıcı Özellikleri
- Örneklerle Anlatım Bozuklukları-4
- Örneklerle Anlatım Bozuklukları-3
- Örneklerle Anlatım Bozuklukları-2
- Örneklerle Anlatım Bozuklukları-1
- + Ders Notları Ekleyin
- Ders Notları Ana Sayfa
Cümle (Tümce) Bilgisi Ünitesi : Cümlenin Yapısı Hakkında Yorum Yazın...
Cümle (Tümce) Bilgisi Ünitesi : Cümlenin Yapısı Hakkında Yazılan Yorumlar
Henüz Yorum Yazılmamış.
İlk Yorumu Siz Yazabilirsiniz.