Doğu Anadolu Bölgesi, ders ve çalışma notu

Doğu Anadolu Bölgesi

KONUMU, SINIRLARI VE KOMŞULARI

Ülkemizin doğusunda yer alan bölge kabaca üçgene benzer. Marmara ve Ege Bölgeleri hariç her bölge ile komşudur. Suriye hariç bütün doğu komşularımızla sınırı vardır.

Alanı 165.436 Km²'dir. Bu gerçek alanı ile ülkemizin !'ini kaplar ve en büyük bölgemizdir.

Nüfusu 2000 sayımına göre 6.1 milyondur. Nüfus yoğunluğu km²'ye 37 kişidir. Bu Türkiye ortalamasının çok altındadır. (Türkiye ortalaması km²'ye 83 kişi)

BÖLÜMLERİ

1. Yukarı Fırat Bölümü

2. Yukarı Murat Van Bölümü

3. Erzurum-Kars Bölümü

4. Hakkari Bölümü

YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ

Dağları: En yüksek bölgemizdir. Ortalama yükseltisi 2000-2200 metredir. Bölgede dağlar üç sıra halinde uzanır.

Kuzeyde: Çimen, Kop, Esence, Karasu, Allahuekber Dağları

Ortada: Mercan (Munzur), Karasu-Aras Dağları

Güneyde: Güneydoğu Toroslar ve Buzul (Cilo) Dağları bulunmaktadır.

Van Gölünün kuzeyinde volkanik dağlar vardır. Bunlar Ağrı, Tendürek, Aladağ, Süphan, Nemrut Dağlarıdır.

Düzlükleri: Kıvrım dağları arasında çöküntü ovaları vardır. Bu ovalar: Elbistan, Malatya, Elazığ, Bingöl, Muş, Van, Başkale, Hakkari, Yüksekova güneydekilerdir. Kuzeyde ise Erzincan, Tercan, Aşkale, Erzurum, Pasinler, Horasan, Kağızman ve Iğdır vardır. Tunceli ve Erzurum-Kars Platoları da diğer düzlüklerdir.

Akarsuları: Karasu ve Murat birleşerek Fırat Nehrini oluşturur. Bu nehir Dicle Nehri ve onunla birleşen Büyük Zap Kolu ile yabancı topraklara giderek Basra Körfezinden denize dökülmektedir. Aras ve Kura nehirleri de yine başka topraklara giderek Hazar Denizine dökülmektedir. Bu akarsuların yüzey şekilleri ve engebe nedeniyle hidroelektrik enerji üretme güçleri fazladır.

Gölleri: Van Gölü ülkemizin en büyük gölüdür ve suyu sodalıdır. Bölgenin diğer gölleri şunlardır: Erçek, Nazik, Çıldır, Hazar (Tektonik Göllerdir), Balık, Haçlı, Nemrut (Krater Gölleri), ve Akgöl.

Ayrıca bölgede Keban ve Karakaya Baraj Gölleri de bulunmaktadır.

Değerlendirme: Bölgeye Yurdumuzun çatısı diyebiliriz. Bölgeyi kaplayan yüksek dağlar bölgenin her özelliğini yakından etkilemektedir. Dağlar doğudan batıya uzandığı için kuzey-güney doğrultusunda ulaşım zordur. Tarım alanları azdır iklimi çok serttir. Tarım ürünleri çeşitli değildir. Sanayi ve ticareti de gelişmemiştir.

İKLİM VE BİTKİ ÖRTÜSÜ

Bölgenin iklimine yükselti ve karasallık hakimdir. Sert karasal iklim yaşanır. Kışları uzun, soğuk ve kar yağışlıdır. Don olayı çok görülür. Yazları sıcak, kurak ve kısadır. En fazla yağış ilkbaharda görülür. Erzurum-Kars Bölümünde ise yazın görülür.Günlük ve yıllık sıcaklık farkları fazladır. Yıllık yağış miktarı 500-600 mm'dir. Buharlaşma az olduğu için bu yeterlidir. Yıllık sıcaklık 5-6 derecedir ve en soğuk bölgedir. Bölgeye kuzey rüzgarları (Poyraz) hakimdir. Bölgenin doğal bitki örtüsü bozkır (Step)'tir. Dağ yamaçlarında bozulmuş orman ve dağların yükseklerinde dağ çayırlarına rastlanır.

TARIM VE HAYVANCILIK

Yükselti ve engebeli yer şekilleri nedeniyle tarım alanları azdır. Tarım en çok güneydeki çöküntü ovalarında yapılır. Bölgede en çok arpa ve buğday yetiştirilir. Bitlis, Malatya, Elazığ'da Şekerpancarı; Iğdır'da Pamuk; Malatya'da Kayısı (1.); yetiştirilir. Patates ve lahana diğer ürünlerdir. Sıcaklık çok düşük olduğu için sebze üretimine en az elverişli bölgemizdir.

Kars ve Bitlis'te arıcılık yapılır. Türkiye bal üretiminin % 20'si buradan sağlanır.

Bölgede tarım alanları az otlak ve meralar fazla olduğu için hayvancılık en önemli faaliyettir. Yüksek yerlerde büyükbaş, çöküntü ovalarda küçükbaş hayvancılık yaygındır. Bölge halkının % 80'i tarım ve hayvancılıkla uğraşır.

YER ALTI ZENGİNLİKLERİ

• Demir: Sivas-Divriği, Malatya-Hekimhan ve Hasançelebi (1.) ;

• Krom: Diyarbakır-Ergani, Elazığ-Guleman-Alacakaya (1.);

• Bakır: Elazığ-Maden; Malatya-Pötürge (2.);

• Kalay: Elazığ ve çevresinde;

• Kurşun-Çinko: Elazığ-Keban, Malatya-Darende;

• Oltu Taşı: Erzurum-Oltu (1.);

• Linyit: K.Maraş-Afşin-Elbistan; Erzurum-Aşkale;

• Barit: Muş, K.Maraş-Elbistan;

• Amyant (Asbest): Erzincan-İliç;

• Kayatuzu: Kars-Kağızman, Erzurum, Ağrı, Iğdır;

ENDÜSTRİSİ

Fazla gelişmemiştir. Olanlarda tarıma dayanır. Bir çok ilde et kombinaları vardır. Et üretimimizin % 25'i bu bölgeden sağlanır.Malatya ve Bitlis'te sigara, Elazığ'da gübre, Erzurum ve Malatya'da deri sanayisi bulunmaktadır. Bir çok ilde şeker ve çimento fabrikası da bulunmaktadır. Malatya ve Erzincan'da dokuma ve iplik fabrikası vardır. Keban'da simli kurşun işletmeleri, Divriği'nde Demir-Çelik Fabrikası, Elazığ'da Ferro-Krom Fabrikası vardır.

Kahramanmaraş'ta Afşin, Elbistan ve Sivas Kangal'da termik santral bulunmaktadır.

NÜFUS VE YERLEŞME

Nüfusu 2000 sayımına göre 6.1 milyondur. Nüfus yoğunluğu km2'ye 37 kişidir. Bu Türkiye ortalamasının çok altındadır. (Türkiye ortalaması km²'ye 83 kişi) Yoğunluk bakımında en az bölgedir.

Yani nüfusu en seyrek bölgemizdir. Nüfus çöküntü ovalarında toplanmıştır. Toplu yerleşme görülür.Nüfusun % 48'i kırsal kesimde yaşar ve tarım ve hayvancılıkla uğraşır. Nüfus artış hızı %o 14 ile Karadeniz'den sonra en az bölgedir (Türkiye ortalaması %o 18.34). Sanayisi çok az olduğu için Karadeniz Bölgesinden sonra en çok göç veren bölgemizdir. Malatya, Erzurum ve Elazığ en kalabalık illeridir.

TÜRKİYE EKONOMİSİNE KATKISI

Bölgenin sanayisi ve tarımı geridir. Ekonomimize katkısı daha çok hayvancılık alanındadır. Hayvan ürünlerinin ekonomimize katkısı % 25'tir.

TARİHİ ÖNEMİ

Erzurum Kongresi bu bölgede yapılmıştır.

BÖLGENİN GENEL ÖZELLİKLERİ

• En büyük bölgemizdir. Ülkemizin % 21'ini kaplar.

• Nüfus yönünden 6., yoğunluk yönünden 7. sıradadır.

• Orman bakımından % 7 ile 6. sıradadır.

• Ekili-dikili arazi bakımından % 10 ile sonuncudur.

• En fazla enleme sahip bölgedir.

• Sanayisi en geri bölgedir.

• Ekonomisi ve ülke ekonomisine katkısı hayvancılık alanındadır.

• Kayısı üretiminde Malatya 1. sıradadır.

• En zengin yer altı kaynakları Yukarı Fırat Bölümünde yer almaktadır.

• 2000-2200 metre ile en yüksek bölgedir.

• Göl yönünden zengindir hatta en büyük göle sahiptir (Van Gölü)

• En çok göç veren 2. bölgedir.

• Tarım ürünlerinin en geç olgunlaştığı bölgedir.

• En soğuk ve kışları en uzun bölgedir.

• Hidroelektrik üretiminde 1. tüketiminde 7. sıradadır.

• Günlük ve yıllık sıcaklık farkının en fazla olduğu bölgedir.

• Turizm gelirleri en az ve ulaşımı en kötü bölgedir.

Editör

Doğu Anadolu bölgesi konumu sınırları ve komşuları coğrafi özellikleri dağları iklim ve bitki örtüsü yeryüzü şekilleri tarım ve hayvancılık yer altı zenginlikleri nüfus ve yerleşmesi genel özellikleri Türk ekonomisine katkısı kıyıları ovaları akarsuları gölleri tarihi önemi turizm özellikleri