Moğollar - Asya'da Kurulmuş Diğer Türk Devletleri, ders ve çalışma notu

Moğollar - Asya'da Kurulmuş Diğer Türk Devletleri

1. Cengiz Han ve Moğollar

 Cengiz Han, dağınık Moğol kabilelerini bir araya toplayarak 1196'da Karakurum başkent olmak üzere Moğol Devleti'ni kurdu. Cengiz Han önce Uygurlar ve Kırgızları kendisine bağladı. Ardından Çin'i ele geçirdi. Harzemşahlar Devleti'ne son verdi. 1227'de öldüğü sırada ülkesinin sınırları doğuda Çin denizinden batıda Kafkasya ve Karadeniz'in kuzeyine kadar uzanmaktaydı. Cengiz Han ölmeden önce ülkeyi dört oğlu arasında paylaştırmıştı. Bu nedenle devlet kısa sürede parçalandı. Yerinde Altın Orda (Karadeniz'in kuzeyi), Çağatay (Türkistan), İlhanlı (İran) ve Kubilay (Çin ve Moğolistan) hanlıkları kuruldu. Bu devletlerden Altın Orda, Çağatay ve İlhanlılar bir süre sonra İslamiyeti kabul edip Türkleşmişlerdir.

 Cengiz Han zamanında Moğol dili ve geleneklerinin geçerli olduğu Moğol Devleti bir süre sonra Türk geleneklerinin etkisinde kaldı. Moğolların önemli bir kısmı Türkleşti. Bunda nüfusun çoğunluğunu Türklerin oluşturması, Türk kültürünün Moğol kültüründen ileri olması etkili olmuştur.

 Moğollarda ülke han ve ailesinin malı sayılırdı. Hükümdara yönetimde kurultay denilen bir meclis yardımcı olurdu. Kurultaya boy beyleri, ileri gelen devlet adamları ve kabile başkanları katılırdı. Kurultayda gerekli hallerde tahta geçen kişinin hanlığı onaylanır, devletin iç ve dış sorunları görüşülerek karara bağlanırdı. Ordu son derece disiplinliydi.

 Ülke Cengiz yasalarına göre yönetilirdi. Ekonomi başlangıçta hayvancılığa dayalı iken zamanla tarım ve ticaret gelişti. Toplum han ailesi, askerler - beyler, halk ve köleler olmak üzere dört sınıfa ayrılırdı. Çağatay Hanlığı döneminde Türkçeye büyük önem verilmiştir.
 Bu dönemde yetişen Ali Şir Nevai Türkçenin gelişmesine önemli katkılarda bulunmuştur.

2. Altın Orda Devleti (1227 - 1502)

 Moğol Devleti parçalanınca Karadeniz'in kuzey ve doğusunda kuruldu. Kurucusu Batu Han başkenti Saray şehri idi. Berke Han zamanında İslâmiyeti kabul edip Türkleştiler. Altın Orda Devleti uzun süre Rusları güçlenip güneye inmesini engellemiştir. Timur'un saldırıları devletin parçalanmasına yol açmış; Kırım, Nogay, Kasım, Sibir ve Özbek hanlıkları gibi küçük hanlıklar kurulmuştur.

3. Timur Devleti (1369 - 1507)

 Aslen bir Türk beyi olan Timur, Çağatay Hanlığı'na son vererek Türkistan'da devletini kurdu. Altın Orda Devleti üzerine iki sefer yaparak bu devletin parçalanmasına yol açtı.

 Bu durum Rusların güçlenerek güneye inmesine ve Türk illerini ele geçirmesine neden oldu Timur 1402'de Ankara Savaşı'nda Osmanlı hükümdarı Yıldırım Bayezid'i de yenerek Osmanlıların dağılma tehlikesi geçirmesine neden oldu. Türkistan, İran, Azerbaycan, Afganistan ve Kuzey Hindistan'a hakim olan Timur Çin seferine çıktığı bir sırada öldü. Timur'dan sonra giderek zayıflayan devlet 1507'de Özbekler tarafından yıkıldı.

 Timurluların siyasi faaliyetleri Türk dünyasına büyük zararlar vermiştir. Bilim, sanat ve edebiyata ise büyük önem verilmiştir. Timur Devleti'nde Moğol devlet anlayışı egemen olmuştur. Ordu son derece güçlü ve disiplinliydi. Fillerin de yer aldığı ordunun tamamına yakını atlı askerlerden oluşturulmuştur.

4. Babür Devleti (1526 - 1858)

 Timur'un torunlarından Babür Şah tarafından Kuzey Hindistan ve Afganistan'da kurulmuştur. Bir edip, şair ve tarihçi olan Babür siyasi faaliyetlerinin yer aldığı Babürname adlı eserini yazmıştır.

 Şah Cihan ve Ekber Şah zamanında en parlak dönemini yaşayan Babürler, Hindistan'da siyasi birliği sağlamışlar, burada Türk ve İslam kültürünün yerleşmesini sağlamışlardır. Şah Cihan'ın karısı için Ağra'da yaptırdığı Tac Mahal adlı türbe dünyanın sayılı mimari eserleri arasında yer almaktadır. Babür Devleti'ne İngilizler tarafından son verilmiştir.

5. Akkoyunlular (1403 - 1502)

 Kara Yülük Osman Bey tarafından Doğu Anadolu'da kurulmuş bir Türk devletidir. Uzun Hasan zamanında en parlak dönemini yaşayan Akkoyunlular Karakoyunlu Devleti'ni yıkmışlar, Doğu Anadolu, Irak, İran ve Azerbaycan'a hakim olmuşlardır. Uzun Hasan elde ettiği başarılara güvenerek Osmanlılara da cephe almış, Anadolu Türk beyliklerini savunmaya kalkmıştır. Bu nedenle Fatih'le Otlukbeli Savaşı'nda karşılaşmış, ancak yenilmiştir (1473). Bu savaştan sonra giderek zayıflayan Akkoyunlu Devleti 1502'de Şah İsmail tarafından yıkılmıştır. Akkoyunlular devlet yönetimi ve askerlik gibi konularda Timurlulardan etkilenmişlerdir.

6. Karakoyunlular (1365 - 1469)

 Bayram Hoca tarafından Doğu Anadolu ve Kuzey Irak'ta kurulmuş bir Türk devletidir. Kara Yusuf zamanında en parlak dönemini yaşayan Karakoyunlular Timur'la mücadele etmişler, ancak yenilmişlerdir. Timur'un önünden kaçan Kara Yusuf önce Osmanlılara daha sonra da Memlûklere sığınmıştır. Timur'un çekilmesinden sonra yeniden toparlanan Karakoyunlu Devleti'ne Akkoyunlu hükümdara Uzun Hasan son vermiştir.

Editör 3

Moğollar Asya'da Kurulmuş Diğer Türk Devletleri ders notu konu özeti çalışma notları özetler ders anlatım eğitim öğretim kaynakları