Noktalama İşaretleri, ders ve çalışma notu

Noktalama İşaretleri

D. NOKTALAMA İŞARETLERİ

a. Nokta (.):

*Nokta bir duygu, düşünce ve isteği tam olarak anlatan cümlenin sonuna konur.

Cumhuriyet 29 Ekim 1923'te ilân edildi.

Ak akçe kara gün içindir.

 

* Kısaltmalardan sonra kullanılır. Prof. (profesör), Dr. (Doktor), Cad. (Cadde), Alb. (Albay) T. (Türkçe), Fr.

Ancak bazı kısaltmalardan sonra nokta kullanılmaz.  

TDK (Türk Dil Kurumu)   TBMM (Türkiye Büyük Millet Meclisi)  MEB (Millî Eğitim Bakanlığı)

 

* (i)nci anlamında sayılardan sonra sıra bildirmek için kullanılır.

IV. Murat, II. Mehmet (Fatih Sultan Mehmet), 20. cadde, 21. yüzyıl

 

* Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yılı gösteren sayıları ayırmak için kullanılır.

1.6.2006, 19.5.1919, 1.10.2006

Tarihlerde ay adı yazıyla gösterildiğinde araya nokta konmaz.

1 Haziran 2006, 19 Mayıs 1919, 1 Ekim 2006

 

* Bir yazıda madde numaralarından sonra konur.

I. 1. A. a.

II. 2. B. b.

 

b. Virgül (,):

* Bir cümlede arka arkaya sıralanan eş görevli sözcükleri ve sözcük gruplarını ayırmak için kullanılır.

Nedir o elmaslar, yakutlar, akikler, zümrütler, şunlar bunlar?

 

* Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için kullanılır.

Fakat yol otomobillere yasak olduğundan o da herkes gibi tramvaya biner, kimse kendisine dikkat etmez.

 

* Cümle içinde ara sözleri ayırmak için kullanılır.

Şimdi, efendiler, müsaade buyurursanız, size bir sual sorayım.

 

* Hitap için kullanılan sözcüklerden sonra kullanılır.

Sayın Başkan,

Değerli arkadaşım,

 

* Anlama güç katmak amacıyla kullanılan sözcükler arasında kullanılır.

Kanun diye, kanun diye kanun tepelerdi.

 

c. Noktalı virgül (;):

* Cümle içinde virgül bulunan eşit bölümleri, türleri birbirinden ayırmak için kullanılır.

Türkçeden, tarihten yedişer; fizikten, kimyadan beşer numara aldı.

 

* Biçimce aynı, anlamca birbirine bağlı cümleler arasında kullanılır.

Vatan için ölmek de var; fakat borcun yaşamaktır.

Çok çalışmalıyız; çünkü başarının anahtarı çalışmaktır.

 

d. İki nokta (:):

* Kendisinden sonra örnek verilecek cümlenin sonuna konur: Millî Edebiyat akımının temsilcilerinden bir kısmını sıralayalım: Ömer Seyfettin, Halide Edip Adıvar, Ziya Gökalp, Mehmet Emin Yurdakul, Ali Canip Yöntem.

 

* Kendisinden sonra açıklama yapılacak cümlenin sonuna konur:

Derler: İnsanda derin bir yaradır köksüzlük;

Budur âlemde hudutsuz ve hazin öksüzlük. (Yahya Kemal Beyatlı)

 

* Yazıda karşılıklı konuşmanın başlayacağını, birisinin söze başlayacağını belirtmek için kulanılır.

Dizdarbaşı:

- Ali Usta dükkânı arayacağız, dedi.

Koca Ali cevap verdi:

- Niçin?

 

e. Üç nokta (...):

* Tamamlanmamış cümlelerin sonunda kullanılır. Cümleye susma anlamı katar.

- Anneniz nasıl oldu?

- Onu dün...

* Kaba sayıldığı için veya bir başka nedenden dolayı açıklanmak istenmeyen sözlerin yerine üç nokta konur.

Kılavuzu karga olanın burnu b...tan çıkmaz.

 

* Bir metinde alınmayan cümle veya bölümlerin yerine kullanılır:

Mümtaz, bu dükkâna bakarken hiç farkında olmadan Mallarmé'nin mısraını hatırladı: "Meçhul bir felâketten buraya düşmüş..."

(Ahmet Hamdi Tanpınar, Huzur)

 

* Sözün bir yerde kesilerek geri kalan bölümün okuyucunun hayaline bırakıldığını göstermek için kullanılır.

Gök sarı, toprak sarı, çıplak ağaçlar sarı...

Faruk Nafiz Çamlıbel

 

f. Soru işareti (?):

* Soru anlamı bildiren cümlelerin sonunda kullanılır.

- Beyim, dedi. Bunu satmıyor musunuz?

- Hangisini?

- Şu keçeyi canım!

Kenan Hulusi Koray

 

* Bilinmeyen yer, tarih vb. durumları belirtmek için kullanılır.

Türk halk felsefesinin, Türk nükteciliğinin ve mizah dehasının büyük mümessili Nasreddin Hoca da (Hâce Nasirüddin) bu asırda yaşamıştır (1208 ?-1284).

 

* Bir bilginin kuşkuyla karşılandığı durumlarda kullanılır.

Ankara'ya üç (?) saatte gelmiş.

 

* Soru ifadesi taşıyan sıralı ve bağlı cümlelerde soru işareti en sona konur:

Ruhunu karartan neydi, yağmur mu yağıyordu; yoksa şimşekler mi çakıyordu?

 

g. Ünlem işareti (!):

* Sevinç, coşku, heyecan, şaşma gibi duyguları anlatan cümlelerden sonra kullanılır.

Ey Türk Gençliği!

Yaşa! Varol!

- Nasıl yaparsın bunu!

 

* Seslenme ve hitap sözlerinden sonra kullanılır.

- Ak tolgalı Beylerbeyi haykırdı: İlerle!

Yahya Kemal Beyatlı

 

* Bir söze alay, kinaye ve küçümseme anlamı kazandırmak içinde kullanılır.

Çok bilgili (!) olduğunu söylüyor.

Evi biriktirdiği (!) parayla almış.

 

h. Kısa çizgi (-):

* Sözcükler bölünürken satır sonunda kullanılır.

* Dil bilgisinde sözcüklerde kök ve ekleri ayırmak için kullanılır.

baş-kan "başkan" baş-ar-mak "başarmak" baş-ak "başak"

 

* Eski harflerle yazılmış metinlerdeki tamlama ve bileşik sözcüklerin Latin harflerine çevrilmesinde ögeleri ayırmak için kullanılır.

Divanü Lûgati't - Türk

bi-çâre

Hâkimiyet-i Milliye

Menfaat-perest vb.

 

* Bazı terim, kuruluş ve şehir adları arasında kullanılır.

Eğitim-öğretim, ad-soyad

Fen-Edebiyat Fakültesi vb.

Türkçe- Fransızca Sözlük

Ankara- İstanbul yolu vb.

 

* Matematikte çıkartma işareti olarak kullanılır.

27 - 17 = 10

 

ı. Uzun çizgi (-):

* Satır başında konuşmaları göstermek için kullanılır.

- Buraya yeni mi taşındınız?

- Kaç yaşındasın?

 

* Tiyatro eserlerinde konuşanın adından sonra kullanılır.

SÜTÇÜ- Hanım abla kaç litre süt alacaksın?

PİŞEKÂR- Sana oraya git demedim, zihninden orasını bir geçir.

KAVUKLU- Zihnimin gözü ufaktır geçmez efendim.

 

i. Tırnak işareti ("..."):

* Herhangi bir metinden ya da başka bir kişiden alınan bölümleri ve sözleri göstermek için kullanılır.

Deveye, "Neden boynun eğri?" diye sormuşlar. O da "Nerem doğru ki?" demiş.

 

* Özel olarak belirtilmek istenen sözleri göstermek için kullanılır.

Tam bir cümlenin sonuna "nokta" konur.

 

 j. Ayraç (Parantez) ( ( ) ):

* Cümlenin yapısıyla ilgili olmayan açıklama ve sözler ayraç içine alınır. O tarihte (1980) henüz sen yoktun.

 

* Tiyatro eserlerinde konuşanın hareketlerini, durumunu açıklamak için kullanılır.

Kavuklu- Pekâlâ (Düşünür.) Buldum, ne olacak?

 

k. Kesme işareti ( , ):

* Aşağıda sıralanan özel adlara getirilen iyelik, durum ve bildirme ekleri kesme işaretiyle ayrılır:

Kişi adları, soyadları ve takma adlar: Atatürk'üm, Fatih Sultan Mehmet'e, Muhibbi'nin, Gül Baba'ya, Sultan Ana'nın, Yurdakul'dan, Kâzım Karabekir'i, Yunus Emre'yi, Ziya Gökalp'tan, Refik Halit Karay'mış, Ahmet Cevat Emre'dir, Namık Kemal'se.

 

* Yabancı özel adlardan sonra getirilen çokluk ve yapım ekleri kesme işaretiyle ayrılır.

Nice'ler (Nisler) Bordeaux'lu (Bordokslu)

*Kısaltmalara getirilen ekleri ayırmak için kullanılır.

MEB'in, TDK'nin, TV'ye, mm'yi, cm'den

 

* Cümlede rakamları ayırmada kullanılır.

Cumhuriyet 29 Ekim 1923'te ilân edildi.

2'inci kat,

* Manzum yazılarda ölçü gereği düşürülen harfin yerine kullanılır.

Şu karşıki yüce dağlar

Acep bizim dağlar m'ola?

Kara yaslı benim anam

Oğul der de ağlar m'ola?

Sümmani

Editör 3

Noktalama İşaretleri 9.sınıf dil ve anlatım Nokta virgül noktalı virgül ders notu konu özeti çalışma notları özetler ders anlatım eğitim öğretim kaynakları