sudeee bence örnek olmalı
Sözcük (Kelime) Bilgisi Ünitesi : Sözcükte Yapı
A. SÖZCÜKTE YAPI
KÖK: Bir sözcüğün
anlamı ve yapısı bozulmadan parçalanamayan en küçük parçasıdır.
Kelimenin kökünün, kelimenin tamamı
ile ilgili olmalıdır. Örnek: "Okul" kelimesinin kökü, "oku" fiilidir. Fakat bu
kelimede "ok" kısmı da bir anlam taşır. Ama okul ile ok arasında bir ilgi
yoktur.
Kökler iki çeşittir:
1. İsim Kökleri
2. Fiil Kökleri
1. İSİM KÖKLERİ: İsim kökleri cümle
içinde "isim, zamir, zarf, sıfat, edat, bağlaç ve ünlem" göreviyle
kullanılabilir.
Örk: göz,ev,yol,güzel
2. FİİL KÖKLERİ: Hareketleri, işleri
anlatan köklere denir. Örnek: Gel-,
otur-, ver- ...
* Sesteş (Eşsesli ) Kökler:
Kullanıldığı cümleye göre hem isim, hem fiil olabilecek köklere denir. Örnek:
Yaz, kız, geç...
* Kökteş (Ortak ) Kökler: Kullanıldığı
cümleye göre hem isim, hem fiil olabilecek köklere denir. Örnek: boya, güven,
barış
NOT: Sesteş köklerle kökteş kökler
birbirine benzer. Ancak sesteş köklerde sözcükler arasında hiçbir anlam
bağlantısı yokken kökteş köklerde sözcükler arasında anlam bağlantısı vardır.
EKLER:
EK: Köklere
getirilerek onların anlamlarını tamamlayan veya değiştiren parçalara ek denir.
Ekler, tek başlarına anlamsızdır.
Köklere getirilerek anlam
kazanır. İki çeşit ek vardır:
1. Çekim Ekleri
2. Yapım Ekleri
1.
Çekim Ekleri:
Eklendiği kelimenin anlamını ve türünü
değiştirmeyen, sadece cümledeki durumlarını belirten eklere denir.
a)
İsim Çekim Ekleri:
İsimlere getirilen eklerdir.
* İyelik ekleri: Eklendiği ismin
karşıladığı varlığın kime veya neye ait olduğunu bildiren eklere denir.
Tekil Kişiler: Kitab-ım
Kitab-ın
Kitab-ı,
araba-sı
Çoğul Kişiler: Kitab-ımız
Kitab-ınız
Kitap-ları
*
Hâl ekleri:
İsimlere gelerek onların durumlarını
bildiren eklerdir. Durum ekleri olarak da adlandırılır.
İsmin
Yalın Hâli (Yalın Durumu):
Belirli bir eki yoktur. Hiç ek almayan
veya hal ekleri dışındaki ekleri alan isimler yalın haldedir. (Ev, evim, evler
)
İsmin
-i hâli (Belirtme Durumu):
Ekleri, -ı, -i, -u, -ü 'dür. (Ev-i, kalem-i)
İsmin -e hâli (Yönelme Durumu) :
Ekleri -e, -a'dır. (Ev-e)
İsmin
-de hâli (Bulunma, kalma durumu):
Ekleri -de, -da , -te, -ta şeklindedir. (Evde,
okulda...)
İsmin
-den hâli (Çıkma, Ayrılma Durumu):
Ekleri, -den, -dan, -ten, -tan
şeklindedir. (Evden, okuldan...)
*
Tamlama ekleri:
İsim tamlamalarında kullanılan -ın,
-in, -un, -ün ve -ı, -i, -u, -ü ekleridir. (Ali'nin defteri, okulun duvarı...)
*
Çoğul ekleri:
İsimlere gelerek onların sayısını
çoğaltan -lar, -ler ekleridir. (Evler, okullar...)
*
Eşitlik eki:
"-ca,--ce" biçimindedir.
Sence bu doğru mu? Çocukça davranma
b)
Fiil Çekim Ekleri:
Fiillere getirilen eklerdir.
*
Kip ekleri:
Fiillerin yapılış amacını ve zamanını
bildiren eklere denir. (Gelmiş, gelir, gelecek...)
*
Kişi ekleri:
Fiillere, kip eklerinden sonra gelerek
o işi kimin yaptığını belirten eklere denir.
(Geldi-m, okudu-n...)
*
Olumsuzluk eki:
Fiil köküne getirilerek onu olumsuz
yapan "-me,-ma" ekidir. Örk: gel-me-dim bak-ma-mış
2.
Yapım Ekleri:
Eklendiği köklerden yeni kelimeler
türeten eklere denir. Yapım ekleri eklendiği kök veya gövdelerin her zaman
anlamını, bazen de hem anlamını hem de türünü değiştirir.
Yapım Ekleri:
*İsimden isim yapan ekler: Gözlük,
gecelik
*İsimden fiil yapan ekler: top-la-,
dar-al-
*Fiilden fiil yapan ekler : : giy-i-n-,
kır-ı-l-
*Fiilden isim yapan ekler: dal-gıç,
öğren-ci
GÖVDE: Ad veya eylem
köklerine getirilen yapım ekleriyle oluşan bölüme gövde denir.
Örnek: Uç-ak, göz-lük, ev-ci,uyu-t-...
EKLERLE
İLGİLİ ÖNEMLİ BİLGİLER:
1)Türkçede dört çeşit -ı, -i, -u,-ü
vardır. Bunların farkı cümlelerden anlaşılır.
Ev-i yandı (İyelik eki - tamlanan eki)
Ev-i yıktılar (Hâl eki)
Gez-i, yaz-ı (Yapım eki)
2) İyelik ekleri ile kişi ekleri
karıştırılmamalıdır. İyelik ekleri sadece isimlere gelir.
(Ev-i-m... İyelik eki), (Geldi-m... Kişi
eki)
3) Türkçede -ım, -im, -um, -üm ekleri
hem iyelik eki, hem kişi eki, hem ek-fiil, hem de yapım eki olarak
kullanılabilir:
İç-im kan ağlıyor (İyelik eki)
İstediğin parayı vereceğ-im (Kişi eki)
Bugün dünden daha iyiy-im (Ek-fiil)
Gözlerin bir iç-im su... (Yapım eki)
4) -lar, -ler ekleri bazen çoğul eki,
bazen kişi eki, bazen de yapım eki olarak kullanılabilir:
Ev-ler şimdi daha güzel (Çoğul eki)
Dün bize geldi-ler (Kişi eki)
Kemal-ler yarın bize gelecek (Yapım
eki)
YAPILARINA
GÖRE SÖZCÜKLER
1.
Basit Sözcük:
Hiç ek almayan veya yapım ekleri
dışındaki ekleri almış olan sözcüklere denir.
Ev, yol, git, otur,
evler, evi....
2.
Türemiş Sözcük:
İsim veya fiil köklerine çeşitli yapım
ekleri getirilerek oluşan sözcüklerdir.
Evli, yolluk, gergin, başla, ...
3.
Birleşik Sözcük:
İki veya daha fazla kelimenin birlikte
kullanılmasıyla oluşan sözcüklerdir.
a)
Birleşik İsimler:
Birleşik isimler değişik şekillerde
oluşur. Bazıları isim tamlamalarının kaynaşmasıyla, bazılarının da sıfat tamlamalarının
kaynaşmasıyla oluşur:
a)
Anlamsal Kuruluşlarına Göre Birleşik İsimler:
* Her iki sözcük de gerçek anlamını
yitirebilir:
Saksıdaki hanımeli mi?
Kuşburnu içer misin?
* Sözcüklerden yalnız biri anlamını
yitirmiş olabilir:
Şu yeryüzünde ne insanlar var.
Not: Sözcükler birleşirken
sözcüklerden bir dahi gerçek anlamını yitirirse birleşik sözcük bitişik
yazılır.
* Her iki sözcük de gerçek anlamını
koruyabilir:
Kuzeybatı ya gideceksin.
Bu ayakkabı ne kadar?
b)
Biçimsel Kuruluşları (Yapılışları) Bakımından Birleşik İsimler:
* İsim tamlaması yoluyla:
Batık denizaltı çıkarıldı.
Saksıdaki aslanağzı mı?
* Sıfat tamlaması yoluyla:
Sen ne kadar açıkgöz birisin?
Sivrisinek bataklıklarda çok olur.
* İki çekimli fiilin kaynaşması
yoluyla:
Sen ne kadar vurdumduymaz bir
insansın.
Bu çekyat eskimiş
* Bir isim ve bir çekimli eylemin
birleşmesi yoluyla:
Bu gecekondular ne zaman yapılmış?
Yemekte yine imambayıldı vardı.
* Bir isim ve bir fiilimsinin
birleşmesi yoluyla:
Hemen bir cankurtaran çağırın.
Ağaçkakan yine yaptı yapacağını.
* Yansıma kökenli sözcüklerin
birleşmesi yoluyla:
Yine dırdır edip duruyor.
Bu şakşakçılar da çok oldu artık.
b)
Birleşik Fiiller:
İki ya da daha çok sözcüğün bir araya
gelerek oluşturdukları fillere denir.3 türlüdür:
1-Yardımcı
Eylemle Kurulan Birleşik Fiiller:
İsim+Yardımcı Eylem (et, eyle, ol,
kıl, buyur)
Örnek: Büyük küçük herkese yardım
ederdi.
selam eyle-,mutlu ol-,nazar kıl-,emir
buyur-
* Ses düşmesi veya ses türemesi
olduğunda bitişik yazılır.
Kahrolmak, emretmek, sabretmek, affolmak,
zannetmek
NOT: Bazı durumlarda "etmek-olmak"
yardımcı eylemleri tek başına kendi anlamında da kullanılabilir. Bu durumda
yardımcı eylem olmaktan çıkar.
Benim de bazen hayallere daldığım
olmuştur.
Bu ev söylendiği kadar etmez.
2-Kurallı
Birleşik Filler:
Bir fiil kök veya gövdesi ile
kalıplanmış bir fiilin bir ekle birleşip bir araya gelmesiyle oluşan
fiillerdir.
FİİL+FİİL şeklinde kurulur.
*
YETERLİLİK FİİLİ:
Fiil + e bilmek --- sevebilmek,
konuşabilmek (Olumsuzu) Sevememek, Konuşamamak
*
TEZLİK FİİLİ:
Fiil + i vermek --- Bilivermek.
söyleyivermek (Olumsuzu)
Bilmeyivermek, söyleyivermemek
*
YAKLAŞMA FİİLİ:
Fiil + e yazmak --- Düşeyazmak,
Kırılayazmak (Olumsuzu) Yoktur.
*
SÜREKLİK (SÜREKLİLİK) FİİLİ:
Fiil + e durmak, e gelmek, e kalmak=
gidedur, süregel, bakakal, (Olumsuzu) Yoktur.
3-
Anlamca Kalıplaşmış-Kaynaşmış Birleşik Filler:
Deyim halindeki fillerdir, isim soylu
sözcükle fiil birleşir. Bazen biri bazen hepsi anlamını yitirir.
Göz koymak, omuz omuza vermek, yüreği
hoplamak, eli ayağa dolaşmak, boy ölçüşmek, başvurmak.
Sınıf çok konuşuyordu, öğretmenin
sabrı tükendi.
Editör 3
9.sınıf dil ve anlatım Ünite Sözcük Kelime Bilgisi Sözcükte Yapı ders notu konu özeti çalışma notları özetler ders anlatım eğitim öğretim kaynakları
Benzer Dil Ve Anlatım Ders Notları
- Paragraf Sorularını Çözümlerken Dikkat Etmeniz Gerekenler
- Sanat Metinlerinin Ayırıcı Özellikleri
- Örneklerle Anlatım Bozuklukları-4
- Örneklerle Anlatım Bozuklukları-3
- Örneklerle Anlatım Bozuklukları-2
- Örneklerle Anlatım Bozuklukları-1
- + Ders Notları Ekleyin
- Ders Notları Ana Sayfa
Sözcük (Kelime) Bilgisi Ünitesi : Sözcükte Yapı Hakkında Yorum Yazın...
Sözcük (Kelime) Bilgisi Ünitesi : Sözcükte Yapı Hakkında Yazılan Yorumlar
Yazılan son 1 yorum gösteriliyor.
İçerikle ilgili 1 yorum yazılmış.