1.e4 e5 2.Af3 Ac6 3.d4 ed4
Bu noktada, Morphy'nin rakiplerinde sık sık gözlemlenen kırışmalarla tempo yitirme olgusu üzerine bir iki söz edilebilir.
3...ed4, bir gelişme hamlesi olmamakla birlikte bunun tempo yitirdiği de söylenemez; Beyaz, Erini geri almak için ileride Ad4 oynamak zorundadır, buysa f3'teki gelişmiş Atı ikinci kez oynattığından artık bir gelişme hamlesi değildir. Buna karşılık 4.Ad4 ile yanıtlarsa, bu kırışma bir tempo yitimine yol açar; çünkü Beyaz 5.Vd4 ile daha önce gelişmemiş bir aleti oyuna sokar. Bu sağlıksız kırışmadan önceki konumu inceleyecek olursak, her iki yanın da birer alet geliştirmiş olduğunu görürüz. Beyaz'ın d4'te, Siyah'ın c6'da birer Atı bulunuyor. Buna karşılık kırışmadan sonra Beyaz'ın hala gelişmiş bir aleti var; d4'teki Vezir. Siyah'ınsa hiç gelişmiş aleti yok. Böylece d4'teki ikinci kırışmanın bir zaman yitimine yol açmış oldugunu kesinlikle kanıtlanıyor.
Karşı Merkez açılışında durum değişik. 1.e4 d5'ten sonra beyaz 2.ed5 oynarsa, ilk başta Siyah 2...Vd5 ile zaman kazanırmış gibi görünüyor.Ancak vezir d5'te saldırılara açık bulunduğundan, Beyaz hemen 3.Ac3 ile tempoyu eşitleyebilir.
"1.e4 e5 2.Af3 Ac6 3.d4" açılışı, "İskoç Açılışı" diye bilinir. e5 Eri saldırı altında bulunduğundan ve güçlüce savunulamadığından Siyah'ın yapabileceği en iyi hamle 3...ed4'tür. Oyun bundan sonra genellikle 4.Ad4 ile devem eder ve e4'teki erden ötürü beyaz, merkezde alan kazanmış gibi görünür. Ancak bu üstünlük sürekli olamaz. Siyah, tutarlıca saldıracak olursa e4 erini ortadan kaldırabilir. Bu saldırı doğrudan olabileceği gibi gerekli hazırlıklardan sonra d5... sürerek Eri kırışmak yoluyla da olabilir. Ne var ki, 5.Fb5 yanıtında ötürü hemen ...d5 sürmek doğru olmaz.
Bir açılışın ardında yatan düşünceyi anlamaya çalışmanın varyant çalışmaya oranla ne kadar üstün olduğunu göstermek için İskoç Açılışı'nı örnek olarak kullanabiliriz. Yukarıda söylediklerimizden anlaşılıyor ki Siyah için en iyi seçenek, e4'e d5'e saldıran gelişme hamleleridir; çünkü ancak böylece e4 erinin baskısı kaldırılıp ...d5 gerçekleştirilebilir. Buna karşılık Beyaz'ın görünürdeki üstünlüğünü gerçek kazanca çevirebilmesi ancak e4, d5 karelerini denetimi altına almasına ve Siyah'ın ...d5 ile oyunu açmasını engellemesine ya da en azından geciktirmesine bağlıdır. Öyleyse her iki yanın da açılış savaşımında e4 ve d5 karelerine yönelen hamleler bulmaya çalışmaları mantıksaldır.
Öyleyse şu sürdürüm yolu doğal görünüyor: 4...Af6 (e4 ve d5'e saldırıyor) 5.Ac3 (Aynı kareleri koruyor) 5....Fb4 (saldırıyı sürdürüyor) 6.Ac6 (7.Fd3'ü hazırlayan bu hamle beyazın e4'ü savunmak için son olanağı) 6.bc6 7.Fd3 d5. Artık e4 eri kırılışacak. Siyah amacını gerçekleştirdi ve oyun dengede. Açılışın anlamını kavramak bize böylece açılış kitaplarında salık verilen taktikleri buldurdu. Satranca yeni başlayan bir çok oyuncu bu hamleleri çok emekle ve mekanik olarak ezberlemiştir.
4.Fc4
Hızlı gelişme için yapılan bu er fedasının beyaza bir yararı yoktur ve "İskoç Gambiti"nin belirleyici hamlesidir. Ancak hemen göreceğimiz gibi Beyaz burada Gambit'i hızlı gelişme için değil, zamanın eğilimleri f7'ye erken saldırı yöneltmek için oynamaktadır. Morphy bu saldırıyı çürütmüştür.
4...Fc5 5.Ag5
Bu hamle iki nedenle yanlıştır: Birincisi, Beyaz gelişmiş bir taşı ikinci kez oynuyor, böylece tempo yitirerek Siyah'a gelişme üstünlüğü veriyor; ikincisi, beyaz açılışın merkez egemenliği savaşımı olduğunu unutuyor ve merkez üstünlüğünü rakibine bırakıyor.
Burada, en iyi sürdürüm,5.c3 ve ...dc3'ten sonra 6.Ff7 Şf7 7.Vd5 olurdu.
5...Ah6
Siyah kendisini gelişme hamlesi ile savunuyor; bunun yerine, daha çekici görünen ...Ae5 hamlesiyle hem savunup hem saldırsaydı, yalnızca Beyaz'ın gelişmiş alet oynama yanlışını yinelemiş olurdu. O zaman da Beyaz aşağıdaki kombinezonla üstünlük sağlardı. (Aşağıda Beyaz'ın 9.hamlesini izleyen irdelemeye bakınız)
6.Af7 Af7 7.Ff7 Şf7 8.Vh5
Satranca yeni başlayanlar belki Beyazın kombinezonunu beğeneceklerdir. Ancak deneyimli bir oyuncu, Beyaz'ın bütün gelişmiş aletlerini ortadan kaldıran, yalnızca gelişmemişleri geride bırakan bu kombinezondan kuşku duyacaktır. Besbelli ki bu yöntemle sürekli bir saldırı sağlanamaz.
8...g6 9.Vc5
Beyaz'ın yanılgılı oyununun sonuçları şimdi gözle görülebiliyor. Beyaz'ın tek gelişmiş aleti var, Vezir o da saldırıya hedef olarak üstünlüğün Siyah'a geçmesini engelleyemeyecek. Eğer Siyah 5.hamlede ...Ah6 yerine 5 ...Ae5 oynamış olsaydı elimizdeki konum 6.Af7 Af7 7.Ff7 Şf7 8.Vh5 g6 9.Vc5'ten sonra, ama bu kez temel bir farkla ortaya çıkacaktı: Siyah'ın c6'da gelişmiş bir atı yerine g8'de gelişmemiş bir atı bulunacaktı; üstelik Siyah bir de er yitirerek güç durumda kalacaktı.
9...d6 10.Vb5 Ke8 11.Vb3
Veziri ortalıkta dolaştırmakla beyaz daha da zaman yitiriyor. Bu noktadan sonra Morphy üstün bir oyunla kazanca gidiyor. Beyaz 11.hamlede kesinlikle rok atmalıydı.
11...d5 12.f3 Aa5 13.Vd3 de4 14.fe4 Vh4
15.g3 Ke4 16.Şf2 Ve7 17.Ad2 Ke3 18.Vb5 c6 19.Vf1 Fh3 20.Vd1 Kf8
Savaşın kargaşasında yalnızca gelişmiş aletlerle oynayarak yedeklerini oyuna sokmayı unutan satranç öğrencileri bu hamleden bir ders alabilirler.
21.Af3 Şe8 Terk. Terk.
(Satrançta Büyük Ustalar Modern Görüşler), Richard Reti
