1971 yılında klasik bir Rus satranç kitabının İngilizce çevirisi yapıldı. Bu kitap, belki de ilk kez bir kitapta, bir satranç oyuncusunun analiz gücünü nasıl geliştirebileceğini detaylı olarak anlattı. Bu kitap, Think Like a Grandmaster - Alexander Kotov , büyükusta olmanın ve hızlı, doğru bir şekilde analiz yapma sanatından bahsetti. Aşağıdakiler, nasıl "gerçek" bir satranç oyuncusu olunabileceğinden bahsediyordu.
a) Satranç oyuncusunun modern açılış teorisinin şartlarını iyi bilmesi gerekir.
b) Satranç oyuncusu, tipik oyunortası durumlarının nasıl oynanması gerektiğini iyi bilmelidir. Bu çalışma yapılırken, oyuncu kendi oyunlarını iyi incelemeli ve günün önde gelen oyuncularının maçları derinlemesine analiz etmelidir. Böylece kendisi, daha sonra benzer konumlarla karşılaştığında nasıl davranılması gerektiğini daha iyi bilecektir.
c) Pozisyon değerlendirmesi yapılırken, satranç oyuncusunun değerlendirmeleri objektif ve doğru olmalıdır.
d) "Gerçek" satranç oyuncusu, konumda uygulanması gereken planı doğru bir şekilde ve doğru zamanda uygulamalıdır.
e) Son olarak da, kendisi hesap yaparken hatasız ve hızlı olmalıdır.
Evet, gerçekten de bunların hepsi çok mantıklı geliyordu. Fakat, kaç okuyucumuz birer GM olabilecek? Bunun yanında yukarda anlatılanların hepsi ne yapmamız gerektiğinden bahsederken, nasıl uygulayacağımızı anlatmamıştı.
Aday Hamleler
Birkaç sayfa ilerlediğimde Kotov'un kendi hesaplama metodundan bahsettiğini gördüm: Aday hamlelerin belirlenmesi ve hepsinin sonuna kadar, bir diğerine geri dönmeden, derin bir şekilde irdelenmesi. Örneğin, 3 aday hamlemiz varsa (36. Kg6, 36. Vg6, 36. Ae5), önce 36. Kg6 hamlesini derin bir şekilde, hamlenin "sırrına" varana kadar analiz etmeliyiz. Daha sonra 36. Vg6 hamlesini incelerken, bu muhteşem bir hamle olsa bile 36. Ae5 hamlesini de sonuna kadar analiz edip aralarında değerlendirme yapmalıyız. (Bazı zamanlarda bu değerlendirmenin sonucu oyuncunun stiline uygun şekilde oluşur, özellikle oyuncu 2 hamle arasında kararsız kaldığı zaman).
Kotov daha sonra belki de bizim (normal seviyedeki oyuncular) için en önemli sorun olan doğru hesap yapma hızımızı nasıl geliştirebiliceğimizden söz ediyordu. Bazı oyuncuların (GM Anand gibi) hesap güçleri doğal yeteneğe dayanır. Fakat, çoğumuzun bunu geliştirebilmemiz için saatlerce sürebilecek çalışmalara hazırlıklı olmamız gerekiyor.
Buraya kadar Kotov'un fikirleriyle çatışma içerisine girmem söz konusu olmadı. Fakat birkaç sayfa daha okuduğum zaman bile, hala nasıl zayıf bir satranç oyuncusunun doğru aday hamle üzerinde karar verebileceğini anlayamadım. Evet, doğru bir yanıt vermek gerçekten güçtü; çünkü her satranç oyuncusu kendi yoluna kendi karar verir.
Standart Bir Cevap Yok!
Teşekkürler Alexander, çok yardımcı oldun! Daha sonraki bir Kotov yorumu da bu karanlığı aydınlatmak için yardımcı olamadı: "Bir büyükusta kaç aday hamle üzerinde bir karara varır?" Açık konuşmak gerekirse, buna kesin standart bir yanıt yoktur. Her büyükusta, konumun gerektirdiği kadar aday hamleyi dikkatli ve derinlemesine inceleyerek bir karara varır.
Maalesef birçoğumuzun hiçbir zaman bir GM seviyesinde hesaplama kabiliyetine ulaşamayacağı açık. Ama yine de ardarda bulacağımız doğru aday hamlelerle hepimizin kuvvetli maçlar oynayabileceğimize inanıyorum.
Bu soruna kendi bakış açımdan yaklaşmadan önce diğer satranç düşünürlerinin planlama konusundaki fikirlerine değinmek istiyorum. Satranç camiasında saygı duyulan büyükustalardan John Nunn, "Secrets of Practical Chess" adındaki değerli yapıtında şöyle bahsediyordu:
"Birçok partide önceden edindiğimiz bilgilerin tükendiği, kendi yaratıcılığımıza ihtiyaç duyacağımız bir nokta oluşur (Özellikle oyunortasına giriş safhasında). Bir sonraki adım ise bir planı formule etmektir."
Biraz özetleyip kısalttıktan sonra, John Nunn şöyle devam ediyordu: "Bazı konumlarda (örneğin bloke halindeki merkezli oyunlarda), uzun vadeli, 10-20 hamle kadar, bir plan kurmak ve bunu uygulamaya çalışmak daha mantıklıdır. Ama genel olarak kısa vadeli, 5 hamle kadar, planların uygulanması, özellikle açık pozisyonlarda, daha normal ve rastlanırdır."
3 Adım
Nunn, öğrencisine aşağıdaki 3 fikiri önerir:
a) Planınızın konuma uygun ve yararlı olduğundan emin olun! Yanlış bir plana bağlı kalıp onu izlemede hiç bir mantık yoktur. Tipik yanlış planlardan bazıları, yanlış kanattan atak planı kurmak, yanlış taşların değişmesini öngören planlar ve ilerde kendilerini zayıflayatacağından haberdar olmadığınız piyon sürüşleridir.
b) Planınızın gerçekçi olduğundan emin olmalısınız. 5 hamlelik bir plan kurup, ilk dört hamleden dönüp bundan vazgeçmekte hiçbir doğru yan yoktur, sadece rakibinize zaman kazandıracaktır!
c) Planınızın taktiksel olarak refüte edilmediğinden emin olmalısınız. Her ne kadar yaptığınız plan sonucunda size bir yarar kazandıracaksa da, eğer rakibiniz siz planı uygularken sizi mat ediyorsa bu işinize yaramayacaktır.
Nunn, b maddesindeki hafif bir ekleme yaparak, "gerçek" satranç oyuncusunun planı uygun zamanda değiştirmeye, en azından üzerinde hafif değişiklikler yapmaya hazırlıklı olmasından bahsediyordu, kitabın ilerleyen sayfalarında: "Eğer rakibiniz A Planını engelleyip tahtada başka bir olası zayıflık yarattıysa, eski plana bağlı kalıp yeni konuma uyum sağlayamamak aptallıktan başka bir şey ifade etmez!". Ve devam ediyordu: "Çoğu satranç partisi şunun gibidir, rakipler kısa planlar kurarlar ve bunları uygulamaya çalışırlarken, bir denge düzeni içinde, rakibin planlarını uygulamasını engelleme savaşı içine girerler."
"İyi doktor John Nunn bazı faydalı öneriler getirse de, yazımın başında değindiğim, "saklı planı keşfetme" sorununa yanıt veremiyordu. Daha doğru bir şekilde dile getirmek gerekirse, okuyucularından belli bir seviyeye ulaşmış (1700 ve üstü) satranç oyuncuları olmalarını bekliyordu.
Super GM'lerden istediğim yardımı alamadıktan sonra, bir de "normal" GM'nin fikrini almak istedim. Amerikalı GM Jonathan Tisdall, şimdi Norveç'te yaşıyor, henüz yakın zamanda "Improve Your Chess" , adında harika bir kitap yazdı. Bir de onu görüşünü almak en iyisi:
a)Kendinle konuş! (Sessizce tabii ki)
b) Bir sonraki hamlenizi en çok göze çarpan varyantı inceleyerek belirlemeye çalışın (Bu varyant ilk incelediğiniz varyant veya konumun gereklerini en iyi biçimde karşılayacak olarak gözüken pozisyon olabilir).
c) Kafanızda karar verdiğiniz planınızı uygularken rakibin cevaplarını doğru bir şekilde tahmin etmeye çalışın.
d) Eğer ilk hesapladığınız varyantın konumla uyuşmadığı ortaya çıkıyorsa, paniğe kapılmadan ortaya çıkan konumdaki yeni aday hamlelerin listesini yapmaya çalışın (Taze bir bakışla).
e) Yeni aday hamlelerin belirlenmesi genelde şu durumlarda ortaya çıkar:
1. Yeni alternatifler ortaya çıkması (özellikle iyi konumlarda)
2. Önceki hesaplamaların oyuncuya istenilen ölçüde şans getirmeyeceği oyuncu tarafından anlaşıldığında.
Taktik olasılıklar içermesi olası olan keskin konumlarda, derinlemesine değerlendirme yapılması daha mantıklıdır.
f) Hesaplamalarınıza güvenin. Evet, yanlış olabilirsiniz ama güvenmek için sadece kendiniz varsınızdır. Eğer çok sık yanlış hesaplamalar yapıyorsanız, o zaman yalnızca hesaplama yeteneğinizi çalışarak geliştirmeniz gerekiyor demektir. Fakat planların uygulanmasında, her zaman kendinize güvenin.
g) Stratejik yönü ağır basan konumlarda, durum değerlendirmeleri genelde birbirine benzerdir. Varyant hesaplamalarının, duruma etki eden faktörlerin değerlendirilmesinden genellikle daha az önemli etkileri olur.
31. Ders Satrançta Düşünme Tekniğinin Yaratılması Orta Seviye