Bezeme
Hattın bezenmesi; tezyinat, süsleme.
Çoğunlukla yazma, bazen de basma kitaplarda görülen tezhip, minyatür v.b. süsleme.
Bezeme Yazıları Ana bir tip olmayıp, merak ve değişiklik isteği sonucudur. Bezeme yazılarının çifte yazılar, tuğralar, eşya, bitki, hayvan, yapı biçiminde ve resimli yazılar gibi çok çeşitli şekilleri vardır.
Bezir İsi Mürekkep Ketentohumu yağının yakılması suretiyle meydana gelen isten yapılan mürekkebin adıydı. İçi sırlı çanaktaki beziryağı, üzerine fitil konulmak suretiyle yakılır; üstüne de is toplamak için içi sırlı bir kapak asılırdı. Yağ bitene kadar yandıktan sonra kapakta biriken is, tavuk tüyü ile başka bir kaba alınır, daha sonra içine belirli ölçüde zamklı su doldurulmuş mermer büyük bir havana boşaltılırdı. Burada havaneliyle vurularak karıştırılır, bu iş iki üç ay sürerdi. İyi mürekkep ancak üç ayda imal edilebilirdi. Koyu siyah, akıcı, solmayan bir mürekkepti. Bu mürekkebe hattatlar biraz mazı atarlar, böylece solmaz ve rutubetten etkilenmezdi.
Bıçkı Eski mücellitlerin meşin tıraş etmek için kullandıkları balta şeklinde âlet.
Billur Mühre Camdan yapılan mühre. Kaz yumurtası biçim ve büyüklüğünde olup, kâğıt cilâlamakta kullandırdı.
Açıklamalarıyla 1055 Yazma Eser (Hat-Tezhip-Ebru-Cilt-Minyatür) Terimi
Binukat Ebced hesabında noktasız harf; harflerin noktalarım koymadan yazılan yazı.
Bitkisel Motifler
Tezhip sanatında kullanılan motiflerdir. Çeşitleri:
Çiçekler : hataî (stilize), realist çiçek motifleri (vazolu-vazosuz), minyatürdeki çiçekler.
Yapraklar: seberk, pençberk, sadberk...
Ağaçlar : yapraklı veya meyveli ağaçlar, hayat ağacı, servi...
Bitme İşareti
1- Eski yazıyla yazılan kitapların bittiğini belirtmek üzere son sayfaya konulan işaret. "Bitti, tamam oldu" anlamına gelir.
2- Yazma eserin bittiğini gösteren işaret. Kısaca temme üç mim veya tek mim konulduğu da olmuştur.
Biz Ebruya şekil vermek için kullanılan tahta saplı ve muhtelif kalınlıklarda metal-çelik çivi uç kısmı sivri olan alet.
Boğum Kamış kalemlerin ortalarına tesadüf eden, kapalı ve hafif çıkıntılı kısımlarına verilen ad. iki boğumlu, üç boğumlu...
Bordür Klâsik ciltlerde, kapağın dış kenarını çevreleyen kısma denir. Yerine göre pervaz, ulama, kenar suyu gibi isimler alır. Bordür üzerine yuvarlak veya beyzî şekilde parçalar konmuş ise bunlara kartuş pafta denir. Dendanlı, kitabeli bordürler vardır.
Boya Atmak Ebru yapmak üzere kitreli suyun üzerine boya serpme işlemine denir.
Boya Ezmek Ebruda, Toprak boyaların mermer zemin üzerinde destiseng yardımıyla ezilip inceltilmesi işlemidir.
Boyalar
Eski tezhib sanatımızda kullanılan boyalar, kök ve toprak boyalardan hazırlanırdı. Toprak boyalar arap zamkı ile iki mermer arasında ezilerek ince toz haline getirilir içine pekmez veya gliserin katılır ve zemin üzerine fırça ile tatbik edilirdi. En eski bilinen boyalar, balmumu isinden yapılan siyah, üstübeç beyazı, lapus lazili ve lahor çividi laciverdleridir.
Tezhibin en önemli bir elemanı olan altın çeşitli renklerde zemin olarak kullanılmıştır. En çok kullanılanları sarı, kırmızı, yeşil olmak üzere üç çeşittir. Varak halinde kullanılan altının yanı sıra toz olan altınlar da günümüzde kullanılmaktadır.
Boynuz Gılafı Kalemtıraş ve benzeri bıçaklar için boynuzdan yapılan kılıflara denir. Boynuz sıcak suda yumuşatılarak levha hâline getirilip sonra kılıf yapılırdı.
Boyun Arap harflerinin bükülme yerlerine verilen ad.
Bozuk Tekne Kitrenin hava şartlarından sulanması, ekşimesi veya iyi ezilmemiş boyalarla yapılan ebruların artıkları ile kitrenin kullanılmayacak kadar kirlenmesi olayıdır.
Böcek Mühre Kağıt mühresi türüdür. Deniz böceklerinin kabuğundan yapılmıştır.
Bölük-ü Rumiyan
1- Yine toplu halde çalışan memleketimizin yerli sanatkârlarını şarktan gelen, zevkimize müdahale etmek isteyenlerden ayrılmak maksadıyla bir araya toplandıklarından onlara verilen isimdir.
2- Memleketimizin yerli sanatkârları toplu hâlde çalışır ve zevkimizi dışardan gelecek etkilere karşı korumak isterlerdi. Bir araya toplandıklarında onlara "Anadolulular bölüğü" anlamına Bölük-ü Rumiyan denirdi.
Bölüm Yazma eserlerin kendi içinde bölünebildiği büyük ayırımlardan her biri, bab.
Diğer Yazma Eser (Hat-Tezhip-Ebru-Cilt-Minyatür) Terimleri
Terimler Sözlüğü Ana Sayfa
Açıklamalı Yazma Eser (Hat-Tezhip-Ebru-Cilt-Minyatür) Terimleri Sözlüğü