Yaşadığı yerler: Sıcak bölgelerde, ağaç gövdeleri, kaya, duvar yüzlerinde. Türkiye'de de vardır. Özellikleri: 15-20 cm uzunlukta, kertenkelelere benzer sürüngenler. Ayak parmakları vantuzludur. Cam gibi düz yüzeylerde rahatça yürür. Böcek avlarlar. Ömrü: 9-27 yıl. Çeşitleri: 700 kadar türü vardır. Duvar gekosu, yassı parmaklı geko, tokay, uçar geko meşhurlarıdır.
Sıcak bölgelerde yaşayan kertenkeleler alt takımının geniş bir familyası. 700 kadar türü vardır. Ticâret gemilerinde saklanarak dünyânın hemen hemen her tarafına yayılmışlardır. Gekoların en önemli özelliği, parmakları altında düz zeminlerde rahatça yürümeye yarayan "sürtünme yastıkları" denilen vantuzlu kısımların bulunmasıdır. İğneli yastıklara benzeyen bu yapılarda, mikroskobik çengelli tüylere sâhib incecik oluklar vardır. Bu yüzlerce çengelli yapı sâyesinde gekolar en düz zeminler üzerinde rahatça yürüyebilirler. Hattâ dikkate değer bir hızla tavan ve duvarlarda koşabilirler. Dümdüz camda zorlanmadan gezinebilirler. Onların ayaklarının hassaslığı karşısında en düz camlar bile pürüzlüdür. Gekolar ayak tabanlarındaki yastıklarını düz yüzeylere yapıştırarak, engebeli yüzeylerde kanca gibi kullanarak yer değiştirirler. Hareket ederlerken, parmaklarını tek tek kaldırmak zorunda olduklarından kıvrılarak yol alırlar. Gekoların parmakları pençelidir. Bâzı türlerde tırnaklar kedilerde olduğu gibi özel keselerin içine çekilebilmektedir.
Boyları 5 santimetreden 30 santimetreye kadar değişmekle berâber, çoğunluğunun uzunluğu 8-15 cm arasındadır. Başları geniş ve yassılaşmış, vücutları küçük granüllü pullarla örtülüdür. Kuyruk, türlere göre değişmekle berâber, çoğunda kalın ve küttür. Bukalemunlar gibi renk değiştirerek çevreye uyum sağlayabilirler. Düşmanlarına karşı kertenkeleler gibi kuyruklarını bırakarak kaçarlar. İşitme duyuları diğer kertenkelelerden daha hassastır. İri gözlerinde göz kapağı bulunmaz. Alt ve üst kapaklar kaynaşarak gözü saydam bir tabaka hâlinde örter. Gözler, küçük saat camına benzeyen bu kapak altında rahatlıkla hareket eder ve korunurlar. Geko, diliyle bu saydam göz kapaklarını yalayarak parlatır.
Gekolar, çoğunlukla gececi hayvanlardır. Göz bebekleri gece hayâtına uygun olarak oval ve dikeydir. Gündüzleri yaprak, taş ve duvar aralarında gizlenir. Gece böcek avlamaya çıkarlar. Etli ve kalın dillerini avlanmada ve ses çıkarmada kullanırlar. Gekogiller kertenkeleler içinde ses çıkartabilen tek familyadır. Dillerini, hızlı çırpmalarından ses meydana gelir. Türler ayrı mânâları olan değişik tonlarda çeşitli sesler çıkarırlar. Çoğu "geko" çığlığını çıkardığından bu ismi almıştır. 35 cm uzunlukta Çin ve Malezya'da yaşayan bir türü böcek, yavru kuş, kertenkele ve küçük yılanları da avlar. 100 m kadar uzaktan ard arda tekrarladığı "tokay" çığlığı ile tanınır ve bu ad ile anılır. Dilsiz türlerde, çeşitli gövde pozisyonlarıyla kuyruk hareketleri ve renk armonileriyle anlaşırlar.
Hindistan ve Malezya'da yaşayan "uçar geko", vücudunun yan taraflarında ve parmak aralarında bulunan perde sâyesinde ağaçtan ağaca planör uçuşu yapar. Dinlenme hâlinde paraşüt derisini katlar. Çöllük arâzilerde yaşayan nâdir türlerde, vantuzlu parmaklar ve oval gözler bulunmaz. Bunlar gündüzcü türler olduğundan, göz bebekleri yuvarlaktır. Gekoların çeneleri kuvvetli olup, ısırığı şiddetli acılıdır. Korkutulup tahrik edilmedikçe, uysal ve zehirsiz hayvanlardır. Türlere göre yalnız, çiftler veya sürüler hâlinde yaşarlar. Aralarında sık sık kavga ederler. Böcek avladıklarından, bâzı bölgelerde evcilleştirilirler. Yurdumuzda da birçok türlerine rastlanmaktadır.
Genellikle sert kabuklu iki yumurta yumurtlayarak ürerler. Ovovivipar (yumurtaları ana vücudu içindeyken açılan) türlerde yavru bir zar içinde doğar ve zarını yırtarak dışarı çıkar. Bağımsız olarak yaşar. Duvar gekosu, yassı parmaklı geko, tokay, uçar geko, ince parmaklı geko, en çok bilinen türleridir.
