Değerli taş ve madenlerden süs eşyası yapma sanatı. "Kuymak", eski Türk dilinde "maden eritmek" anlamındadır; tunç dökmeye de "kuyum" denir.
İlk mücevherler, maden dökmeciliğiyle başladığı için sonradan değerli taşlarla süs eşyası yapmaya da "kuyumculuk" denmiştir. Son dönemlerde birtakım makineler kullanılmaya başlanmışsa da, kuyumculuk temelde el sanatına dayanır. Eski Türkler'de olduğu gibi, Osmanlılar'da da kuyumculuk çok ileriydi; kuyumcuların kendilerine ait loncaları vardı. Bu lonca, sanatın düzenli biçimde yapılmasını ve kıymetli madenlere hile katılmamasını sağlardı. Kuyumcu ustaları genellikle gayrimüslimler ve Ermenilerdi. Avrupa'da ise kuyumculuk daha çok Rönesans döneminde gelişmiştir.
KUYUMCULUĞUN TARİHÇESİ:
Değerli madenler ve taşlar, insanlık tarihi boyunca kimi zaman güzellik, kimi zaman zenginliğin ve asaletin simgesi olarak işlendi, kullanıldı. Takının tarihi, günümüzden 30.000 yıl önceye, Üst Paleolitik Çağ’a kadar uzanıyor. Ancak uzmanlar, gerçek anlamıyla kuyumculuğun, Mezopotamya’da, Mısır’da ve Anadolu’da, M. Ö. 4. bin yılın sonlarına doğru başladığını belirtiyorlar.
Antik takıların karmaşık kompozisyonları, ayrıntılı ve özenli işçilikleri incelendiğinde, akla hemen bunların hangi aletlerle, hangi üstün teknik bilgiyle yapıldığı sorusu geliyor. İnsanın yaratıcı gücünün bir uzantısı olan bu teknik gelişimler, aynı zamanda insanın çevresindeki malzeme ile savaşımının da bir göstergesi.
Kültürün en eski çağlarından itibaren teknik ve insan iç içe. Plastik deformasyonu çok yüksek olan altının bu özelliği, İlk Tunç Çağı’nda biliniyordu. Eski çağların ustaları, saf altını döverek zar gibi inceltebiliyorlardı. Varak ve varak kaplama denilen bu teknik Mısırlılar, Çinliler, Yunanlılar tarafından kullanılmıştı. İslam sanatında altın ve gümüş varaklar, ahşap ve metal eşyanın yanı sıra minyatürlerin renklendirilmesinde, baskı motiflerinde ve elyazmalarında geniş ölçüde kullanılmıştı. Kuyumculuk tarihinin başlangıcı gibi kabul edilebilecek varakçılık sanatı, 19. yüzyıl sonlarında savaş döneminin ekonomik sıkıntıları ve değişen sosyo-kültürel koşullarda hızla geriledi ve unutuldu. Kuyumculuğun tarihi, doğal olarak sayısız tekniklerle dolu. Günümüz kuyumculuğunda seri ve standart üretim için kullanılan santrifüj (merkezkaç) veya vakum gibi döküm tekniklerinin temeli olan kaybolan mum tekniği, delikli süslemeler yapmak için kullanılan ajur, kazıma tekniği, taneleme anlamına gelen granülasyon ya da Türk kuyumculuğundaki karşılığıyla güherse, tombaklama ve mine tekniği bunların belli başlıları. . .
Uşak/Lydia hazinesi ya da popüler adı ile “Karun Hazinesi” Anadolu’da kuyumculuk ve kullanılan aletlerle ilgili önemli bilgiler sunuyor. Bu hazine içinde yer alan iki tane bronz üfleme borusu ile takı ve heykelcilik üretiminde kullanılan 30 parça bronz kalıptan oluşan kuyumcu aletleri özel bir öneme sahip. Bronz üfleme boruları metalin ergitilmesi sırasında körük uçlarına takılıyordu. Bulunan kalıpların bir bölümü stampa pinçonlarıydı. Bir bölümü de kalıp üzerine konulan ince soy metal levhaların, çekiçlenerek kalıbın formunu alması için kullanılan dövme kalıplarıydı.