Türkiye'nin en eski en büyük bankalarından. Yurdumuzdaki tarımla ilgili kredi düzeninin temeli; tarımla ilgili kredi meselesinin ayrı bir teşkilât kurulması sûretiyle çözümlenmesine inanan Midhat Paşanın 1863 yılında Niş Vâlisiyken, Pirot kasabasında kurduğu ilk ikraz sandığıyla atılmıştır.
Tuna vilâyetlerinden başlamak üzere, yurdun birçok yerinde kurulan ikraz sandıkları, 1867 yılında çıkarılan Memleket Sandıkları Nizamnâmesiyle bütün yurda teşmil edilmiştir. Ancak, başlangıçta büyük bir hızla gelişen bu sandıklar, daha sonraları sermâyesizlik yüzünden yavaş yavaş çalışamaz hâle gelmiştir. Devamlı sermâye akışını sağlamak gâyesiyle, 1863 yılından başlamak üzere, alınan âşârdan onda bir kısmı sandıklara tahsis edilmiştir.
Bu hisseye "Menâfi Hissesi" ismi verildiğinden, buna izâfeten memleket sandıklarına da Menâfi Sandıkları adı verilmiştir. Bu sandıkların sermâyeleri usulsüz olarak nüfuzlu kişilere dağıtmaları, dağıttıkları kredileri geri alamamaları ve murâkabeden yoksun olmaları sonucunda, tarım alanlarında durmadan artan kredi sıkıntısının yeni bir teşkilâtla giderilmesi kararlaştırılmış ve 15 Ağustos 1888 târihli Ziraat Bankası Nizamnâmesiyle, Menâfi Sandıkları kaldırılarak, yerlerine Ziraat Bankası kurulmuştur. Söz konusu nizamnâmeyle, tarımla ilgili kredi işleri hükümetin murâkabesine tâbi merkezî bir teşkilâta bağlanmış ve bankanın kredi dağıtımı yanında, kendisine fâizle verilecek paraları da kabul etmesi öngörülmüştür.
Cumhûriyetin îlânını tâkiben, 19.3.1924 târihinde, Banka bir devlet kuruluşu hüviyetinden çıkartılarak, anonim şirket hâline getirilmiştir. Bu sûretle dinamik bir karaktere sâhip olması istenmiştir. Ancak, sermâyesinin hissedarlara dağıtılmasındaki teknik imkânsızlık, bankayı kısmen de özel bir kuruluş durumuna sokmuştur. Bankanın hukûkî bünyesindeki özellikler zamanla daha açık olarak kendini hissettirmeye başlamış ve Bankaya yeni bir şekil verme zarûretini doğurmuştur. Hükümetçe yapılan incelemelerden sonra, 12.6.1937 gün ve 3202 sayılı T.C. Ziraat Bankası Kânunu ile Banka özerk bir devlet kuruluşu hâline dönüştürülmüştür.
Daha sonra Banka, 4.7.1938 gün ve 3460 sayılı kânun kapsamına alınarak, 3202 sayılı kânuna ve bu kânunda açıklık bulunmayan hallerde özel hukuk hükümlerine tâbi, tüzel kişiliğe sâhip, çalışmalarında özerk ve sermâyenin tamâmı devlete âit bir iktisâdi devlet teşekkülü hâline getirilmiştir.
İktisâdi Devlet Teşekkülleri ve Kamu Kuruluşları hakkında 11.4.1983 târihli ve 60 sayılı Kânun Hükmünde Kararnâmeye istinâden Bankanın teşkilat kânunu olarak 107 sayılı Kânun Hükmünde Kararnâme yürürlüğe girmiş, ancak bu Kânun Hükmünde Kararnâmeler daha sonra 8.6.1984 târih ve 233 sayılı Kamu İktisâdî Teşebbüsleri hakkındaki Kânun Hükmünde Kararnâmeyle yürürlükten kaldırılmıştır. 233 sayılı Kânun Hükmünde Kararnâme çerçevesinde düzenlenen T.C. Ziraat Bankası Ana Statüsüyle Bankaya bir "Sektör Bankası" hüviyeti içinde modern bir kredi kuruluşuna sâhip olan bütün çalışma imkânları verilmiştir.
Ayrıca banka: Tarım ürünlerinin üretilmesi, işlenip değerlendirilmesi, pazarlanması; tarıma dayalı sanâyiyle tarıma girdi sağlayan tarımla ilgili sanâyiye dönük her türlü girişimlerde ve kalkınma plânı prensiplerine göre üretimde bulunma ve gelişmesiyle ilgili finansman desteği sağlama, kaynak bulma ve gerekli kredileri düzenleme, tâkip etme ve bu gâyelerin elde edilmesini sağlayacak ortaklıkları kurmak ve korumak, kurulmuş ve kurulacak ortaklıklara ve yapılmış ve yapılacak teşebbüslere gereği hâlinde katılmak görevleri yanında tarım sektörünün kalkınma bankacılığı görevini de üstlenmiştir.
Kuruluşunun 129. yılında T.C. Ziraat Bankası; toplam kaynakları, net değerleri, kredileri açısından, Türkiye'de bütün bankacılık sektörü içinde, aktifler, kaynaklar, krediler, toplam mevduat oranı yönünden bankacılık sektöründe ön sıraları almaktadır. Ayrıca 10 bölge müdürlüğü, yurt içinde 1280, yurt dışında 9 şûbe olmak üzere toplam 1289 şûbesi (4'ü Kıbrıs'ta) 11 Dış Temsilciliği, 26 Change ofisi, 50 bürosu, 41.375'e yakın personelle Türkiye'nin en büyük ve en eski bankasıdır (1994).
