İslam Öncesi Türk Tarihi, ders ve çalışma notu

İslam Öncesi Türk Tarihi

Türk Adının anlamı:Doğan,türeyen veya güçlü, kuvvetli,olgun anlamına gelmektedir.
 *"Türk" kelimesi ilk defa siyasi ad olarak, Göktürk Devleti tarafından kullanılmıştır.
 *Coğrafi bir ad olarak, ilk defa Bizans kaynaklarında Orta Asya için kullanılmıştır. Anadolu ise XII yy dan itibaren Avrupalılarca Türkiye olarak anılmıştır.
 *Millet adı olarak Türk, ilk defa 420 tarihli bir Pers metninde geçmektedir.
 *Türk adına ilk defa 5yy da Pers (Sasani), 6yy da Bizans kaynaklarında rastlanmıştır.
 *Hunlarla ilgili ilk tarihi belge ise MÖ 318 yılına ait bir Çin belgesidir (anlaşma belgesi).

 TÜRKLERİN ANAYURDU:
 *Aral Gölünün çevresi merkez olmak üzere
 Altay-Sayan dağlarının kuzey batısı
 Hindikuş, Himalaya ve Tanrı dağlarının kuzeyi
 Hazar denizinin doğusu
 Kingan dağlarının batısı

 ANAYURTTA KURULAN İLK UYGARLIKLAR:

 * Anav Kültürü: MÖ 5000-3000 arası Türkistan'ın Başkenti Aşkabat yakınlarında ortaya çıkarılmıştır. Yapılan kazılarda dokuma parçaları,seramik ve süs eşyaları bulunmuştur.
 * Kelteminar Kültürü: MÖ 3000 yıllarında Aral gölüne dökülen Amuderya'nın deltasında bulunmuştur. Buradaki insanlar yerleşik hayat sürdürmüşlerdir.
 * Afanesyevo Kültürü: MÖ 3000-2000 de Altay-Sayan dağlarının kuzey batısında bulunmuştur. Orta Asya medeniyetinin temelini oluşturduğu sanılmaktadır. Avcılık ve hayvancılıkla uğraşan savaşçı bir toplum tarafından meydana getirilmiştir.
 * Andronova Kültürü: MÖ 2000-1200 yıllarında Yenisey'deki Andronova da bulunmuştur. Türklerin ilk ataları tarafından meydana getirilmiştir.
 * Karasuk Kültürü: MÖ l.binde Yenisey'de bulunmuştur. Çadır, araba, kumaş dokumalar ve elbiseler bulunmuştur.

İLK TÜRK DEVLETLERİ:

 *Bilinen ilk Türk devleti Saka'lardır. Sakaların Türk olduğunu Alp Er Tunga destanı ve İskitlerden kalma sanat eserlerinden anlıyoruz.

HUNLAR:
 *Kutlu ülke Ötüken merkez olmak üzere Orhun ve Selenga nehirleri çevresinde kurulmuştur.
 *Hunlar'a ait ilk belge MÖ 318 yılına ait Hun prensleri ile Çin arasında yapılan bir antlaşmadır.
 *Hun akınları karşısında Çinliler savunma tedbiri olarak Çin Seddini yaptılar.(MÖ 214 yılında tamamlandı.)
 *Bilinen ilk hükümdarı Teoman'dır.
 *Temandan sonra Mete başa geçmiştir.
 *Mete,Tunguzları,Yüeçiler'i ve Vusonlar'ı yendi. Çin üzerine seferler yaparak vergiye bağladı. İpek Yolunu ele geçirdi ve Çinli bir prenses ile evlendi.

 Parçalanma Sebepleri:
 *İç mücadeleler ve Çin'in entrikaları
 *İpek Yolunun elden çıkması
 *Prensler arasındaki taht kavgaları

 -Çin'in egemenliğine girmek isteyen Hohanyeh ile Çiçi arasındaki mücadele sonunda Hun devleti doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrıldı.(MÖ l yy.)

 *Hohan-yeh yönetimindeki Doğu Hunları Çin'in egemenliğine girdi. Batı Hunları ise Çin tarafından ortadan kaldırıldı.
 *Çinin egemenliğinden kurtulan Doğu Hunları, MS 48 yılında Kuzey ve Güney Hunları olmak üzere ikiye ayrıldılar.
 *Güney Hunları inin egemenliğini kabul ederken,Kuzey Hunları batıya doğru göç ettiler.
 *Batıya doğru göçeden bu Türkler kavimler göçünü başlattılar.

 KAVİMLER GÖÇÜ:
 *Kuzey ve Batı Hunları Balamır'ın komutasında Tuna boylarında göründüler.
 *Önlerine çıkan Slav, Germen, Sakson (vs) kavimlerini batıya doğru ittiler.
 Sonuçları:
 *Roma İmparatorluğu parçalandı ve Batı Roma yıkıldı. (Ortaçağın başlangıcı).
 *Avrupa'nın etnik yapısı değişti. Yeni devletler kuruldu.
 *Barbar kavimler Hıristiyanlığı kabul ederek hakim dil haline getirdiler.
 *Merkezi krallıkların yıkılmasıyla feodalite (derebeylik) rejimi kuruldu. Skolastik düşünce egemen oldu.
 *Avrupa'daki karışıklıklar yüz yıl kadar sürdü.
 Avrupa da Hun Devleti kuruldu.
 AVRUPA HUNLARI:
 *Batıya doğru yönelen Türklerin bir kolu Kafkaslardan Anadolu'ya, Erzurum ve Malatya civarlarına geldiler.
 *Balamır komutasında batıya doğru yönelenler ise Avrupa'ya geldiler.
 *Avrupa Hunları, Uldız, Karaton ve Rua zamanında Bizans ile savaşarak Batı Roma ile iyi geçindiler. Attila da Uldız'ın siyasetini uygulayarak Bizansı baskı altına aldı.
 *İki Balkan seferi yapan Attila, her seferinde Bizans ile ağır koşullar içeren antlaşmalar imzaladı.
 *Bunlar:
 -Yıllık vergileri her defasında iki-üç kat arttırılmıştır.
 -Hun sınırındaki Bizans kaleleri yıktırılacaktır.
 -Hun kaçakları kabul edilmeyecek ve geri iade edilecektir.

 *Bundan sonra Doğu Roma üzerine sefere çıktı.
 -Bir yıl önce kendisine evlenme teklifinde bulunan Romalı Prensesi, Roma topraklarının yarısının çeyiz olarak verilmesi koşuluyla zevceliğe kabul ettiğini bildirdi.
 -Bu isteği reddedilen Attila l.Galya seferine çıktı.
 -Meşhur Romalı komuta Aetius'la 451 yılında Paris yakınlarında yapılan savaşta her iki taraf da büyük kayıplar verdi.
 -Ertesi yıl 2.Galya seferine çıkan Attila, Papanın isteği üzerine bu seferinden vazgeçti.

 
 -Attila'nın ölümünden sonra Avrupa Hunları yıkıldı.
 *Dağılma Sebepleri:
 -Attila'dan sonra başa geçenlerin Yetersizliği.
 -İç karışıklıklar ve Germen kavimlerinin isyanı.
 -Hun nüfusunun azlığı.
 *Avrupa Hunları, Karedeniz in batı kıyılarına yerleştiler ve Hıristiyanlaşarak yerli kavimler içerisinde eriyerek yok oldular.
 *Avrupa Hun'larının yerine Orta ve Güney Avrupa'da Macarlar ve Bulgarlar devlet kurdular.

 GÖKTÜRKLER

 *Avar Devletinde demircilikle uğraşan Göktürkler, Töles'lerin isyanını bastırdıktan sonra Avar'lara karşı isyan ederek bağımsızlıklarını elde ettiler.
 *Göktürklerin ilk hükümdarı Bumin Kağandır.
 *Devlet geleneklere göre ikiye ayrıldı:Doğuyu yöneten Bumin Kağan ülkenin batı bölgesini kardeşi İstemi Yağbu'ya bıraktı.
 *İstemi Yabgu, İpek Yolunu elinde tutabilmek için Akhunlar'a karşı Sasanilerle anlaştı. Akhun toprakları Göktürk'lerle Sasaniler arasında paylaşıldı.
 *Sasaniler'in İpek Yolunu ele geçirebilmek için Akhun topraklarının tümünü ele geçirmeye çalış-ması üzerine îstemi Yabgu, Bizans ile anlaşarak Sasanilerle savaştı.
 *Not:Göktürk-Bizans ittifakı sonucu zayıflayan Sasani Devletine Hz. Ömer zamanında Müslümanlar son vermiştir.
 *Göktürklerin İkiye Ayrılması:
 -Mukan Kağandan sonra başa Tapo geçti.
 -Çin seferinden dönerken beraberinde getirdiği rahiplerin etkisinde kalarak Budizm'e ilgi duydu. Ülkede Budist tapınakları ile Buda heykellerinin yapılması halkın tepkisine neden oldu.
 -İstemi Yabgu'nun yerine geçen Tardu, Çin entrikalarının da etkisiyle kendisini Kağan ilen etti.
 -Tapo'nun yanlış siyaseti, Tardu'nun ihtirası ve Çin'in entrikaları sonucu Göktürkler ikiye ayrıldı.
 *Doğu Göktürk Devletinin başına Tapo'dan sonra İşbara geçti. İşbara dan sonra Doğu Göktürkleri Çin'in egemenliği altına girdi.
 *Batı Göktürk Hükümdarı Tardu, Doğu ve Batı Göktürkleri birleştirmek için uğraştı. Çin üzerine seferler düzenledi. Su kaynaklarının Çin tarafından zehirlenmesi üzerine büyük kayıplar verdi.
 -Tardu, İran ile mücadele ederek topraklarını genişletti.
 -Güçlerini kaybeden Batı Göktürkleri de bir süre sonra Çin'in himayesine girdi.
 II.GÖKTÜRK DEVLETİ (Kutluk Devleti):
 *Kurucusu Kutluk Kağan'dır.(İlteriş Unvanını aldı.)
 *Kapkan Kağan, Bilge Kağan, Tonyukuk ve Kül Tiğin, II. Göktürk Devletinin en ünlü devlet adamlarıdır.
 *Kapgan Kağan,Çini yenerek vergiye bağladı. Moğol Kitanları, Kırgızları yendi. Maveraünnehir'e kadar ilerleyen Türkler, ilk defa Araplarla karşılaştılar.
 -Basmıl, Karluk, Türgiş ve Kırgız isyanları bastırıldı.
 -Kapgan Kağan Oğuzlar tarafından pusuya düşürülerek öldürüldü.
 *Bilge Kağan zamanında isyan eden Türk boyları itaat altına alındı.
 -Çin yenilgiye uğratıldı.

-Bilge Kağan, veziri tarafından zehirlenerek öldürüldü.
*Bilge Kağandan sonra devletin kadınların eline geçmesi, devletin yıkılmasına neden olmuştur.
-Basmıl, Karluk ve Uygurlar birleşerek bu devlete son verdiler (742)
-Uygur Başbuğu Kutluğ Bilge Kül, Kağan oldu (745).
 Not:Göktürk Kitabeleri bu dönemde yazılmıştır.
-Kitabeler Bilge Kağan, Tonyukuk ve Kül Tiğin adına dikilmiştir.
-Kitabelerin yazarı Yulluğ Tiğin'dir.
-Kitabeleri ilk defa Danimarkalı dilci Thomsen okumuştur.

Editör 3

İslam Öncesi Türk Tarihi Türk Adının anlamı ders notu konu özeti çalışma notları özetler ders anlatım eğitim öğretim kaynakları Kutluk Devleti