Kırsal Yerleşme Ve Kentsel Yerleşme, ders ve çalışma notu

Kırsal Yerleşme Ve Kentsel Yerleşme

YERLEŞME: İnsanların konut adını verdiğimiz barınaklarda toplu veya dağınık bir şekilde hayatını sürdürmesine yerleşme denir.

YERLEŞME ŞEKİLLERİ:

A-KIRSAL YERLEŞME B) KENTSEL YERLEŞME olarak ikiye ayrılır.                 

A-KIRSAL YERLEŞME: Kır yerleşmeleri, tarım ve hayvancılık faaliyetlerinin birlikte yapıldığı ya da ön plana çıktığı yerleşmelerdir. Kırsal yerleşmelerin bazılarında yerleşik hayat tarzı (köy gibi), bazılarında konar - göçerlik veya yaylacılık gibi yarı yerleşik tarz görülür. Kırsal yerleşmeler dokusal yapılarına göre ikiye ayrılır;

1)*Toplu Yerleşme: Evlerin birbirine yakın olduğu yerleşme biçimidir. Suyun az olduğu yerlerde ve arazinin düz olduğu ovalık alanlarda insanlar toplu olarak yerleşmişlerdir. Türkiye’de İç Anadolu, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde su kaynakları az olduğu için toplu yerleşmeler fazladır.

2) *Dağınık Yerleşme: Suyun (yağışların) bol olduğu yerlerde  ve eğimli bölgelerde, evlerin birbirinden uzak olduğu yerleşmelerdir. Evler arasında bağ, bahçeler vardır. Türkiye’de Karadeniz Bölgesi, dağınık yerleşmenin en yaygın olarak görüldüğü bölgedir. Bölüm olarak Doğu Karadeniz Bölümüdür. Dağınık yerleşmede su fazlalığı ve yer şekillerinin engebeliliği etkilidir. (Dağınık ve toplu yerleşme üzerinde etkili olan faktörler: Yağış ve yer şekilleridir.)

Kırsal Yerleşme Çeşitleri: A) Köyler  B)Köy Altı Yerleşmeleri  olarak ikiye ayrılırlar.

Köy altı yerleşmeleri: 

Yayla: Yazın köylülerin hayvanlarını otlatmak için çıktıkları alanlardır.

Mezra: Tarım ve hayvancılığın bir arada yapıldığı geçici yerleşmelerdir.

Kom: Hayvan yetiştirmek amacıyla oluşturulmuş ev ve eklentileridir.

Ağıl: Koyun ve keçi sürülerinin gecelemesi için oluşturulmuş barınaklardır.

Oba: Hayvancılıkla uğraşan aile ve aşiretlerin kurduğu geçici yerleşmelerdir.

Divan: Bir köyü oluşturan, birbirinden uzakta kurulmuş mahallelerdir.

Çiftlik: Tarım arazileri içinde ve kenarında kurulmuş çiftlik evleridir.

Dam: Daha çok hayvan yetiştirilen geçici yerleşmelerdir.

Bağ evleri: Bağcılık faaliyetlerini geliştirmek amacıyla yapılmış evlerdir.

Dalyan: Deniz kıyılarında balık üretmek için yapılmış yerleşmelerdir. Doğu Anadolu, G. Doğu Anadolu, Karadeniz ve Akdeniz bölgelerinde yaygındır.

KONUT TİPİNDE: Doğal çevrede en fazla bulunan yapı malzemesi kullanılır. Nemli iklim bölgelerinde genellikle ahşap evler, kurak iklim  bölgelerinde ise toprak ve kerpiç evler vardır. Örnek; Karadeniz Bölgesinde ahşap, İç Anadolu,  Doğu Anadolu ve G.Doğu Anadolu Bölgelerinde kerpiç evler hâkimdir. Göçebe hayatı sürdürenlerde konut genelde çadırdır. Ekonomik olarak gelişmişlik arttıkça betonarme yapılar artmaktadır.

B-KENTSEL YERLEŞME: Sanayi, ticaret, eğitim ve yönetim alanlarında çalışan insanların yaşadığı büyük yerleşim birimleridir.  1927–1950 döneminde şehirlerde bulunan nüfusun oranı önemli bir değişim göstermemiş, 1950 yılından sonra şehirlerde bulunan nüfusun oranı hızla artmıştır. Ülkemizde şehirlerde bulunan nüfus, köylerde bulunan nüfusa göre çok büyük bir hızla artmaktadır. 1990–2000 döneminde şehirlerde bulunan nüfusun yıllık artış hızı  %_o 26,8 iken köylerde bulunan nüfusun yıllık artış hızı %_o 4,2’dir. Bunun en önemli sebebi, köyden kente olan göçlerdir. Ülkemizde şehirlerde bulunan nüfusun oranı son on yılda önemli artış göstererek 1990 yılında % 59 iken 2000 yılında % 64,9’a yükselmiştir. Türkiye’de kentleşme hızı, sanayileşme hızından daha yüksektir. Bu durum gecekondulaşmayı (Çarpık kentleşme) beraberinde getirmiştir. Ayrıca trafik, eğitim-sağlık problemleri, hava kirliliği ve fabrikaların kent içinde kalması gibi durumları oluşturmaktadır. Bölgeler arasında şehir nüfus oranı en fazla olan bölge Marmara Bölgesi iken en az olan bölge Karadeniz Bölgesidir.

Şehirler Fonksiyonlarına Göre Şu Gruplara Ayrılır:

*Tarım şehirleri: Ege Bölgesinde; Akhisar, Turgutlu, Salihli, Alaşehir, Ödemiş, Tire gibi. Marmara Bölgesinde; Kırklareli, İnegöl, Lüleburgaz gibi. Karadeniz Bölgesinde; Bafra, Çarşamba, Giresun, Rize, Düzce, Niksar gibi. İç Anadolu Bölgesinde; Karaman, Aksaray, Akşehir, Kırşehir, Nevşehir, Niğde gibi

*Ticaret Şehirleri: İstanbul, İzmir, Denizli, Manisa, Aydın, Ankara, Konya, Bursa, Kayseri, Eskişehir, Afyon, Malatya, Van, Elazığ, Ş.Urfa, G.Antep gibi.

*Sanayi Şehirleri: İstanbul, İzmit, Adapazarı, Bursa, İzmir. Adana, Batman, Karabük Ereğli, Kırıkkale, Seydişehir, İskenderun gibi.

*Liman Şehirleri: İstanbul, İzmir, Mersin, Antalya, Samsun, Trabzon, İskenderun, Zonguldak gibi

*Turizm Şehirleri: İstanbul, İzmir, Çeşme, Antalya, Bodrum; Marmaris, Fethiye,  Kuşadası  Alanya, Mersin, Bursa, Bolu, Nevşehir (Ürgüp-Göreme) gibi.

*İdari Şehirler: Ankara  (başkent), İstanbul, Bursa, Konya, Edirne (geçmişte başkent olmaları)

*Askeri Şehirler: Sarıkamış, Çorlu, Erzurum, Konya, Malatya, Kırkağaç, Manisa gibi.

*Kültürel Şehirler: İstanbul, İzmir, Ankara başta olmak üzere bazı yerleşim merkezlerimizin gelişmesinde o merkezlerde bulunan üniversiteler de etkili olmuştur.

*Dini Şehirler: Şanlıurfa, Konya.

Orçun BEKTAŞ

Kırsal Yerleşme Kentsel Yerleşme Toplu Yerleşme Dağınık Yerleşme Kırsal Yerleşme Çeşitleri coğrafya ders notu konu özeti çalışma notları coğrafya özetleri ders anlatım Şehirler Fiziki ve Beşeri Coğrafya Fonksiyonlarına Göre Orçun BEKTAŞ