Nüfusunun Alansal Dağılışı ve Nüfus Dağılışını Etkileyen Etmenler, ders ve çalışma notu

 

DÜNYA NÜFUSUNUN ALANSAL DAĞILIŞI NÜFUS DAĞILIŞINDA ETKİLİ FAKTÖRLER

Dünya genelinde nüfus dağılışı düzenli değildir.Dünya genelinde nüfus dağılışında etkili olan doğal ve beşeri pek çok sebep vardır.Bu sebepler dolayısıyla dünya üzerinde bazı alanlar sık nüfuslanmışken bazı alanlar ise seyrek nüfuslanmıştır.
 
Nüfus dağılışında doğal koşulların belirleyici olduğu ülkeler ve bölgeler genellikle ekonomik  bakımdan az gelişmiş ülkeler olarak karşımıza çıkmaktadır.
 

1. DOĞAL FAKTÖRLER
 

İklim:

 

İklim elemanlarından  SICAKLIK ve  YAĞIŞ nüfus dağılışında en etkili olanlardır. Ilıman ve yeterli yağış alan yerler sık nüfusludur. Dünya nüfusunun zaten çoğu ılıman iklim kuşağında yaşar. İklim koşullarının insan yaşamına uygun olmadığı soğuk iklim, çöl iklimi, karasal iklim, çok aşırı sıcak ve yağışlı ekvatoral iklimle kutup altı iklim bölgeleri seyrek nüfusludur.
 

Yer şekilleri (Topografik özellikler):

 

Yükselti:
 

Genel olarak yükselti arttıkça nüfus yoğunluğu azalır. Dağlık alanlarda nüfus az ve dağınıktır. Yüksek dağ ve platolarda 1500 m ‘den sonrası yaklaşık olarak boştur.Bunun nedeni,kışların uzun yazların kısa sürmesi, tarımsal etkinliklerin kısıtlanmasıdır. Ulaşım güçlükleri de nüfuslanmanın az olmasında etkilidir.

 

 

Örnek; Dünya üzerinde Alp-Himalaya Dağları seyrek nüfusludur.Ekvatoral bölgede alçak kesimler (1000 m’nin altındaki yerler) çok yağışlı, nemli ve sıcak olmasından dolayı bu bölgelerde nüfus, iklim koşullarının elverişli olduğu yüksek kesimlerde toplanmıştır. Dağlık alanlar genellikle yerleşmeyi kısıtlayıcı etkide bulunurlar.
 

Eğim ve Bakı:
 

Dünyada eğimi az olan ve düz alanları sık nüfusludur. Çünkü buralardaki iklim ve arazi şartları  tarıma müsait, ulaşım imkânları da gelişmiştir. Eğimin fazla olduğu engebeli sahalar seyrek nüfusludur.

Kuzey Yarımküre’de dağların güneye bakan yamaçları daha fazla ısınır. Güney yarım kürede ise dağların Kuzeye bakan yamaçları daha fazla ısınır Bu yüzden  dünyada Kuzey Yarımküre’de dağların güneye bakan yamaçlar, kuzeye bakan yamaçlara göre daha sık nüfuslanmıştır.
 

Dağların Uzanış doğrultusu:

Kıyıya paralel uzanan dağların denize bakan yamaçları deniz etkisi ile daha nemli, ılıman şartlara sahiptir. Genel olarak sıcaklık yüksektir. Bu yüzden dağların denize bakan yamaçları sık nüfuslu iken, içlere bakan yamaçları seyrek nüfusludur.
 

Su kaynakları:
 

Akarsu çevreleri verimli tarım alanlarına ev sahipliği yaptığından genellikle sık nüfusludur.  Örnek:İndus, Ganj ve  Nil  Nehriçevreleri.
Bu genellemeye uymayan yerler genellikle yüksek enlemlerdeki akarsu çevreleri ile yüksek sıcaklıktan ötürü Ekvatoral Bölgedeki Amazon ve Kongo havzalarıdır.(aşırı nem)
 

Toprak:
 

Kıyılardaki verimli düzlükler, delta ovaları ve verimli iç ovalar nüfusun yoğun olduğu alanlardır. Kalkerli arazinin yaygın olduğu alanlar, tuzlu, çorak, jipsli ve aşırı yıkanmış verimi az topraklar tarıma uygun olmadığı için seyrek nüfusludur.
 

Bitki Örtüsü:

Ekvatoral bölge gibi sık ve gür ormanların geniş yer kapladığı alanlar dünya genelinde seyrek nüfusludur. Çünkü ormanlık alanlarda tarıma ve yerleşmeye elverişli alanlar sınırlıdır.

 

 

Örnek Ekvatoral Bölgede Amazon, Kongo Havzaları gibi.
 

Yer altı kaynakları:

Önemli  yer altı kaynaklarının bulunduğu alanlar nüfusun sıklaştığı alanlardır.
 

Kara ve deniz dağılımı:
 

Dünya nüfusunun büyük bir kısmı Kuzey Yarım Kürede ılıman kuşaktadır.Karaların oranı Kuzey Yarım Küre’de Güney Yarım Küre’ye oranla daha fazla olduğu için Kuzey Yarım Küre daha sık nüfusludur.
 

2. BEŞERİ NEDENLER
 

Ekonomik Faaliyetler:

Dünyada bazı alanlar da  sanayi, madencilik,  tarım, turizm,  ticaret, hizmet ve ulaşım şartlarının iyi olması veya önemli kara, demir, deniz yolları, önemli havaalanları ve limanları ile insanları kendine çok çekmiş ve yoğun nüfuslanmıştır.    
 

Tarihsel Süreçler:

Dünyada eskiden beri yerleşme alanı olan ve çok eski dönemlerden beri ticaret yollarının kavşak noktası yerler ve buralarda kurulan yerleşmeler daha sık bir nüfusa sahiptir.Dünyada bazı kentler başkentlik yapmış olmaları sayesinde, bazı kentler de tarihten günümüze gelen askeri önemi ile yoğun nüfuslanmıştır. 

 

Örneğin: Hindistan
 

DÜNYA ÜZERİNDEKİ SIK NÜFUSLU  BÖLGELER
 

 

Dünya nüfusunun büyük bir bölümü uygun yaşama koşulları taşıyan ılıman iklim kuşağında toplanmıştır. Dünya’nın dört bölgesinde nüfus son derece kalabalıktır.

 

Bu bölgeler;
 

Doğu Asya, Güney Asya, Batı Avrupa ve Amerika’nın doğu kıyılarıdır.
 

Doğu ve Güney Asya (Musonlar Asyası):
 

Hindistan’dan, Çin ve Japonya’ya kadar uzanan alanı kapsamaktadır(Kıyı kesimler). Bu bölgede, bol yağışlı iklim nedeniyle pirinç ve çay  tarımı önem taşır. Bu bölgedeki insanlar büyük ölçüde tarım köylerinde yaşayan ve hayatlarını devam ettirecek ürünleri yetiştirmek için yaz musonlarının getireceği yağışlara bağımlı olan kırsal toplumlardır.

 

Başlıca gıdaları pirinç olan bu toplumlar, pirinci yetiştirmek için bol suya ve düz alanlara ihtiyaç duyarlar. Bu nitelikteki alanlar Musonlar Asyası’nda yüzyıllardan beri en çok tercih edilen ve sonuçta en yoğun olan alanlardır. Buralarda sıcak karakterli muson iklimi etkilidir.  Sıcaklık ve yağış bol ve tarıma uygun önemli ovalar ve düzlük alanlar bulunur. Ayrıca buralar tarihten kaynaklanan eski dünya olmasından dolayı da eskiden beri terleşme alanlarıdır.  Buralarda zengin yeraltı ve yer üstü kaynakları bulunur.  Bu bölge ülkeleri nüfus özelliği olarak eğitim seviyesi az ve doğum oranlarının yüksek olduğu ülkelerdir. Bol yağışlı iklim nedeniyle pirinç ve çay tarımı önem taşır.
Dünya’nın en kalabalık ülkeleri olan  Çin Halk Cumhuriyeti (1,36 milyar) ve  Hindistan (1,16 milyar) bu bölgede bulunmaktadır.
 

Batı Avrupa:

Bu bölgenin yoğun nüfuslu olması uzun bir sanayi geçmişine sahip olması ile ilgilidir.Sanayi Devrimi’nden sonra kentlere olan göçlerle birlikte kentler büyümüş ve nüfus artışı hızlanmıştır.Batı Avrupa’da doğum  oranları az olmasına rağmen sanayinin gelişmesine bağlı olarak göçler nüfusun artmasına neden olmuştur.Ayrıca verimli tarım alanlarının bulunması, ılıman iklim şartlarının hüküm sürmesi, yer şekillerinin sade olması (yükseltisi az) gibi diğer nedenler nüfusun buralarda toplanmasına neden olmuştur.Madencilik, endüstri ve ticaretin gelişmiş olduğu Batı Avrupa ve Orta Avrupa ile özellikle tarımsal faaliyetlerin yoğunlaştığı Güney Avrupa sık nüfusludur.
 

Kuzey Amerika Kıtasının Doğusu:
 

Burada  nüfusun yoğun olması Batı Avrupa’da olduğu gibi Atlas Okyanusu kıyılarında sanayi ve ticaretin gelişmiş (Avrupa’ya yakınlık) olması etkili olmuştur. Burada nüfusun çok az bir kısmı tarımla uğraşmaktadır. Büyük bir kısmı ise büyük şehirlerde sanayi, ticaret, ulaşım, madencilik ve diğer faaliyetlerle uğraşmaktadır. Ayrıca ılıman iklim koşulları burada da etkilidir.
 

Güney Amerika Kıtasının Doğusu:

Bu alan (Brezilya ve Arjantin) tarım faaliyetlerinin yoğunluğu nedeniyle sık nüfusludur.
 

Nil Nehri Çevresi:
 

Tarımsal olanakların fazlalığı nedeniyle sık nüfusludur
 

Japonya:
 

Sanayileşmenin etkisiyle sık nüfuslanmıştır.
 
DÜNYA’DA SEYREK NÜFUSLU ALANLAR
 

 

Ekvatoral Bölge

Sıcak ve nemli havadan dolayı insanlar alçak yerlerden daha çok yüksek yerlerde toplanmışlardır.(Özellikle 1000-3000 m arası) Yerleşmenin üst sınırı da orman üst sınırı gibi Ekvatordan kutuplara doğru azalır.

Soğuk Bölgeler:

Kuzey Kutup Dairesi içinde bulunan  Grönland, Alaska, Kanada’nın Kuzeyi, İskandinavya Yarımadası ve  Sibirya’nın kuzey bölgeleri  düşük sıcaklık nedeniyle seyrek nüfuslanmıştır.
 

Yüksek Dağlar:
 

İklim koşullarının her türlü ekonomik faaliyeti, özellikle tarımı sınırlamasına bağlı olarak seyrek nüfuslanmıştır. Ayrıca yüksek dağlarda arazi engebeli ve parçalanmış durumdadır. Yine dağlık alanlar ulaşımı olumsuz yönde etkilemektedir. 

 

Örnek: Avrupa’da Alp  Dağları, Asya’da Himalaya Dağları ile Tibet ve Pamir Platoları, Amerika’da Kayalık ve And DağlarıHimalaya Dağları Buraları çok yüksek sahalardır. Yüksek olmasından dolayı çok soğuk ve kar yağışlı sert bir karasal iklim özellikleri görülür. Ayrıca belli yükseklerden sonra buzullarla kaplıdır. Yükseklikten dolayı, belli yükseltiden sonra tarım, yerleşme, orman ve üst sınırlara ulaşılır.  Arazi dağlık ve engebeli tarım alanları yok denilecek kadar azdır. Dağlık olması ve şiddetli kış şartlarından dolayı ulaşım çok zordur.  İklim şartlarının her türlü ekonomik faaliyeti, özellikle tarımı sınırlamasına bağlı olarak seyrek nüfuslanmıştır.
 

Nüfuslanmamış Yerler

Kutup Bölgeleri:

Güney Kutup Bölgesi’nde bulunan Antarktika Kıtası 14 milyon km² genişliktedir.

Kalın buzullarla kaplı bir kıta olduğu için nüfuslanmamıştır.
 

Çöller:
 

Çöllerde sıcaklığın ve kuraklığın (yağış azlığı) çok fazla olması tarımı engellemektedir. Çöllerdeki su kaynakları insan, hayvan ve bitkilerin ihtiyacına yetmediği için nüfuslanmayı engellemektedir.

 

Dönenceler çevresindeki Meksika, Büyük Sahra, Arabistan,  Kalahari, Avustralya çölleri ile Asya’nın iç kesimlerindeki İran, Kızılkum, Karakum, Taklamakan ve  Gobi  çölleri, insanların yaşamasına ve yerleşmesine uygun değildir. Bu nedenle nüfuslanmamıştır. Ancak çöllerde vaha adı verilen sulak yerlerde az da olsa nüfuslanma görülür.
 

Bataklıklar:

Bataklık, yağış miktarının fazlalığı nedeniyle, toprağın çok ıslak olduğu, yersuların yüzeyde biriktiği yerlerdir. Yerleşmeyi ve ekonomik faaliyetleri sınırlandırdıkları için nüfuslanmamıştır.

 

Nüfusun dağılışında yer şekilleri, iklim, doğal bitki örtüsü, su kaynakları gibi doğal koşulların belirleyici olduğu ülkeler ve bölgeler, ekonomik bakımdan geri kalmış yerlerdir. Gelişmiş bölge ve ülkelerde nüfusun dağılışı daha çok ekonomik (sanayi, ticaret gibi) koşullara bağlıdır.