Oğuz Türkçesinin Anadolu'daki İlk Ürünleri İlahi Nefes Gazel, ders ve çalışma notu

Oğuz Türkçesinin Anadolu'daki İlk Ürünleri İlahi Nefes Gazel

OĞUZ TÜRKÇESİNİN ANADOLU'DAKİ İLK ÜRÜNLERİ (XIII - XIV. YY)
 Oğuz Türkçesi,13.yy dan itibaren Anadolu'da Arapça ve Farsça'nın etkisiyle değişikliğe uğrar.
 Bu dönemin metinlerinde dinsel öğeler öne çıkar.
 Türk edebiyatında tasavvuf konusunu esas alan ve bu düşünceyi işleyen edebiyata tasavvuf edebiyatı denir.
 13.yy da Anadolu'da "Babailik,Mevlevilik,Bektaşilik" gibi tarikatlerle Dini,Tasavvufi Türk edebiyatı oluşmuştur.
 Hece ölçüsü ve aruz ölçüsü kullanılmıştır.
 Bu edebiyatın dili genelde sade ve anlaşılırdır.(Ağır bir dil kullananlar da mevcuttur.)
Bu edebiyatın temsilcileri tekkelerde yetişen şairlerdir.
 Bu şairler için edebiyat,tarikatın görüşlerini anlatmak için bir araçtır.
 Didaktik özellik gösteren şiirler yazmışlardır.
 Nazım birimi dörtlüktür.
Allah aşkı,dünyanın geçiciliği,ölüm ötesi ve vahdet-i vücud düşüncesi gibi konuları
a. Coşku ve Heyecanı Dile Getiren Metinler (Şiirler)
1. İlahi
İlahi, Allah'ı övmek, O'na dua etmek ve en büyük aşkın Allah aşkı olduğunu belirtmek amacıyla yazılmış makamla okunan dini tasavvufi halk edebiyatı nazım şeklidir.
İlahinin özellikleri şunlardır:
 Kendine özgü bir ezgiyle okunur.
 Hem koşma, hem semai biçiminde ve hem hece hem de aruz ölçüsüyle yazılmıştır.
 Hece ölçüsünde 7, 8 ve 11 'li kalıplar tercih edilmiştir.
 Dörtlüklerden oluşur. Dörtlük sayısı 3 ila 7 arasında
değişir.
 Genelde şiirin içinde şairin mahlası geçer.
 İlahi denince akla ilk gelen isim  Yunus Emre 'dir.
 13.yy şairidir.
 Hem hece hem de aruz ölçüsüyle şiirler yazmıştır.
 Mutasavvıf ve hümanist bir şairdir.
 Sade bir dil kullanmıştır.
 Şiirlerinde tasavvuf konularını işlemiştir.
 İlahi aşk ve insan sevgisi şiirlerinin en belirgin özelliğidir.
 İlahileriyle meşhurdur.
 Halkın içinden biri olduğu için halk tarafından çok sevilmiştir ve dili halkın dilidir.
Ölümünün 650.yıl dönümünde UNESCO tarafından tüm dünyaya tanıtılmıştır." Divan"ve " Risalet-ün Nushiyye" en önemli iki eseridir.

 İlahiler tarikatlara göre farklı isimler alır: Mevlevilerde ayin, Bektaşilerde nefes, Alevilerde deme vs.
2. Nefes
Nefes, dini temellere bağlı âşık edebiyatı nazım şekillerinden ilahilerin Alevi-Bektaşi âşıklarınca yazılanlarına denir. Konusu genellikle tasavvuftaki vahdet-i vücud, Alevi-Bektaşi ilkeleri, tarikat kurallarıyla ilgilidir. Dili sade bir Türkçe olan nefesler biçim olarak koşmaya benzer.
Nefesin özellikleri şunlardır:
 Bektaşi şairlerinin yazdığı tasavvufi şiirlerdir.
 Genellikle, nefeslerde tasavvuftaki Vahdet-i Vücud felsefesi anlatılır.
 Bunun yanında Hz. Muhammed (A.S.M) ve Hz. Ali (R.A) için övgüler de söylenir.
 Nazım birimi dörtlüktür. Dörtlük sayısı 3 ila 8 arasında değişir.
 Hece ölçüsüyle yazılırlar. Ama aruz ölçüsüyle yazılan nefesler de vardır.
 Nefeslerde, kalenderâne ve alaycı bir üslup dikkati çeker.
 Özellikle Pir Sultan Abdal, bu tarzdaki şiirleriyle tanınır.
Örnek
Eşrefoğlu al haberi
Bahçe biziz bağ bizdedir
Biz de mevlanın kuluyuz
Yetmiş iki dil bizdedir
3. Gazel
Divan şiiri nazım şekillerindendir. Kelime olarak kadınlarla âşıkâne sohbet etmek, konuşmak anlamına gelir. Terim olarak aşk, şarap, tabiat ve kadın konularını işleyen şiirlere denir.
Gazelin özellikleri şunlardır:
 Beyit sayısı 5 ile 15 arasında değişir ama genelde busayı 5, 7, 9 beyittir.
 İlk beyit kendi arasında kafiyelidir. Gazelin kafiye düzeni (örgüsü) şöyledir; aa, ba, ca, da, ea, fa…
 Gazelin ilk beytine matla (doğuş yeri) denir.
 Gazelin son beytine makta (bitiş, kesiliş yeri) denir.
 Şairin isminin geçtiği beyte taç beyit denir.
 Gazelin en güzel beytine beytü'l-gazel denir. Bu beyte Şah beyit de denir.
 Gazelde genelde anlam bütünlüğü aranmaz, anlambeyitte tamamlanır.
 Bir gazelin bütününde aynı konu işleniyorsa, böyle gazellere yek-ahenk gazel denir.
 Bütün bir şiirin aynı söyleyiş güzelliğine sahip olduğugazellere yek-âvâz gazel denir.
 Divan edebiyatı şairleri bütün maharetlerini gazeldeortaya koyarlar. Büyük şair olmanın en büyük ölçütü gazellerdir. Gazelde konu aşk, şarap, güzellik ve aşkın ıstırabıdır.
 Bazı gazellerin matladan sonra gelen beyitlerinde mısralar ortalarından bölünebilir. Bu durumda gazele iç kafiye hâkimdir. Böyle gazellere musammat gazel denir.
 Aruz vezniyle yazılır.
 Fuzûlî, Bâkî, Nedim, Şeyh Galip, Taşlıcalı Yahya vb. gazelin önemli isimleridir.
HOCA DEHHANİ
Yaşadığı yıllar tam olarak tesbît edilemezse de, 13. yy'da yaşadığı kesindir.Hoca Dehhani'nin hayatı hakkında ayrıntılı ve kesin bir bilgi yoktur. Ama  Horasan Türkmenlerinden olduğu bilinmektedir. III. Alaeddin Keykubad zamanında (1298-1301) Konya"ya gelen Dehhani, Keykubad"ın emriyle 20 bin beyitten meydana gelen Farsça bir Selçuklu Şehnamesi kaleme almıştır.. Divan edebiyatı şairleri arasında ilk din dışı konular işleyen kişidir. Şiirlerini Eski Anadolu Türkçesi'yle yazdı.  Divan şiirinin ilk temsilcisi sayılır. Din - dışı ko¬nularda aşk ve şarap şiirleri yazmıştır.
Şiirlerinde Öz ve anlam sanatlarına, benzetmele¬re çokça yer vermiştir. Ustalıkla yazılmış, güzel gazel ve kasideleri vardır.
Hacı Bayram Veli, (Ankara, 1352 - Ankara, 1429)
 Türk mutasavvıf ve şair,Bayramiye tarikatının kurucusudur.  14. ve 15. yüzyıllarda Anadolu'da yetişti. Eserlerini Türkçe olarak yazarak Türkçe kullanımını Anadolu'da önemli şekilde etkiledi.
Fatih Sultan Mehmed'in İstanbul'u feth edeceğini bildirdiği rivayet olunur. Tasavvuf felsefesi bakımından kendinden öncekilere göre bir yenilik getirmemiştir. Ancak mutasavvıf olarak dünyayı red ve terk yerine, onu imara yönelmiş etrafındakileri de teşvik etmiştir. Müridlerini el emeği ile geçinmeye yani toprağı işlemeye ve el sanatlarına yönlendirmiştir. Kısacası herkese çalışma tavsiyesinde bulunmuş kendisi de buğday, arpa, burçak yetiştirerek onlara yaşayan örnek olmuştur. Bu şekilde müridlerini toprağa bağlı yaşamaya teşvik ederek Anadolu'ya Orta Asya'dan gelen Türk göçerlerin yerleşik hayata geçmesini sağlamış,
Âşık Paşa, 14. yüzyıl Anadolu sahasında yetişmiş ünlü tasavvuf şairlerindendir. Aşık Paşa'nın ailesi Horasan'dan Anadolu'ya gelmiştir.  Kırşehir'dendir. Hayatı hakkında kesin bilgiler yoktur.En önemli  eseri Garib-name'dir, dini-tasavvufi konulu bir Mesnevi olup halka tasavvufu öğretmek amacıyla yazılmıştır.

notbak.com

edebiyat ders notları İlahinin özellikleri Hacı Bayram Veli Hoca Dehhani Nefesin özellikleri Yunus Emre Hoca Dehhani tasavvuf edebiyatı Oğuz Türkçesinin Anadolu’daki İlk Ürünleri ders notu konu özeti çalışma notları özetler ders anlatım eğitim öğretim kaynakları