Püskürük Kayaçlar, ders ve çalışma notu

Püskürük Kayaçlar

1.Püskürük (Magmatik) Kayaçlar

 

Magma, yer kabuğunun derinliklerinde 600 derece ile 1300 derece arasında bir sıcaklıkta ergimiş haldedir. Yüksek sıcaklıktaki magma yer kabuğunun kırık ve çatlakları boyunca yeryüzüne doğru yükselir. Magmanın yeryüzünde veya yüzeye yakın yerlerde soğumasıyla püskürük kayaçlar oluşur. Bu kayaçlar oluştukları yere göre iç ve dış püskürük kayaçlar olmak üzere iki gruba ayrılır.

 

a-)İç Püskürük Kayaçlar

 

Magma çatlak ve kırıklar boyunca yeryüzüne yükselirken bazen en üstteki tabakaların direncini kıramaz ve yüzeye yakın yerlerde yavaş 

yavaş soğuyarak katılaşır. Bu şekilde oluşan kayaçlara iç püskürük kayaçlar denir. Granit,siyenit ve gabro iç püskürük kayaçların başlıca 

örneklerindendir. İç püskürük kayaçlar oldukça serttir ve aşınmaya karşı oldukça dirençlidir. Üstlerindeki materyaller erozyonla aşınınca bu 

kayaçlar bloklar şeklinde yüzeye çıkar. Buna tor topografyası denir.

Granit, sert bir yapıda olduğu için bina temellerinde,dalga kıran yapımında, heykelcilikte ve kaldırım taşı döşeme işinde kullanılır. Magma yeryüzüne yükselirken bazen tabakaların çatlak ve kırıklarına yerleşir.Buralarda soğuyarak katılaşan kayaçlara Damar Kayalar denir.

b-)Dış Püskürük Kayaçlar

 

   Yer kabuğunun kırık ve çatlakları boyunca yeryüzüne ulaşarak soğuyan kayaçlardır. Volkanik Dağ ve tepeler ile bunların çevresindeki araziler dış püskürük kayaçlardan oluşur. Sıvı halde yeryüzüne ulaşarak çevreye doğru akan lavlar, zamanla soğuyarak kayaçlara dönüşür. Volkanik patlama sırasında oluşan kül yağmurları sonucu belirli yerlerde biriken materyaller de zamanla kayaçları oluşturur. 

 

Yeryüzündeki yüksek kabartıların önemli bir kısmı püskürük kayaçlardan oluşmaktadır. Volkanik dağlar, bu tür kabartıların başlıca örneğidir. Volkanik faaliyet sırasında çıkan materyallerin üst üste birikmesiyle meydana gelmiştir. Bu tür oluşumların başlıca örnekleri Etna(Sicilya,İtalya),Hekla(İzlanda),Kilauea(ABD)'dir.

 

Zaman zaman bloklar şeklinde soğuyan bazalt,andezit ve tüf dış püskürük kayaçların başlıcalarıdır.Volkanik küllerin taşlaşmasıyla oluşan tüf, aşınmaya karşı fazla dirençli olmayan kayaçlardır.Ürgüp ve göreme çevresindeki arazinin önemli bir kısmı tüftür. Bu yörede kar ve yağmur sularının tüfleri aşındırmasıyla kırgıbayır ve peri bacaları gibi ilginç şekilleri oluşturmuştur. 

 

Peri bacalarının oluşumunda tüfün yanı sıra sert kayaçlarında etkisi vardır.Tüfler üzerinde bulunan ve sert bir yapıya sahip olan dış püskürük kayaçlar yavaş aşındığından ,altlarındaki tüflerin de aşınmasını geciktirir ve zamanla kule biçiminde şekiller meydana gelir. 

 

Tüfler, kolay işlendiğinden barınaklara dönüştürülmüştür.Nevşehir çevresinde Kapadokya olarak bilinen yerleşim yerleri,tüflerin işlenmesiyle oluşmuştur.

dersimiz.com

tüf kayaç püskürük kayaçlar coğrafya ders notları coğrafya magma yer kabuğu iç püskürük kayaçlar dış püskürük kayaçlar ders notu konu özeti çalışma notları özetler ders anlatım eğitim öğretim kaynakları