Tarihin Faydalandığı Bilim Dalları, ders ve çalışma notu

Tarihin Faydalandığı Bilim Dalları

Tarihin Faydalandığı Bilim Dalları

Tarih biliminin başka ilimlerle ilişkisi olmaksızın gelişmesi düşünülemez. Hangi bilimlerle ne oranda alakası bulunduğu onlardan ne gibi hususlarda faydalanacağı hakkında fikir sahibi olan Tarihçi bir problemle karşılaştığında hangi bilim dalının yardımına başvurabileceğini bilmelidir. 

1. Felsefe Felsefe doğru ve bilinçli düşünmeyi belirtiler arasındaki genel bağları kurmayı öğreten dünya görüşlerinin kavranmasına imkan hazırlayan bir bilim dalıdır. Tarihî düşünüş ve münasebetleri gösteren kolu ise "Tarih Felsefesi"dir. Olayların doğru tahlili ancak o devrin felsefesinin bilinmesiyle mümkün olur.

2. Sosyoloji Sosyoloji toplumdaki sosyal kanunları ortaya koyar. Tarih ise geçmişteki olayları bu kanunları göz önünde bulundurarak inceler. Tarih araştırmalarında doğru sonuçlara varılabilmesi için sosyoloji kanunlarının bilinmesine ihtiyaç vardır.

3. İktisat Birçok tarihi olayın temelinde iktisadi faktörler vardır. Bu olayların kanunları iktisat bilimi tarafından ortaya konur. Tarih ise onun tasviri ile meşgul olur. Fakat bütün tarihi olayların iktisadi sebeplerden kaynaklandığı görüşüne de saplanmak hatalı bir yoldur.

4. Antropoloji / Antropoloji "insanin tabiî tarihidir" şeklinde tarif edilen bu bilim dalı "fizik antropolojisi" ve "kültür antropolojisi" şekline ikiye ayrılır. Fizik antropolojisi insan ırkının oluşumunu araştırırken; kültür antropolojisi ise kültürlerin yazının icadından önceki devirlerden başlayarak bugüne kadarki gelişimini inceler.

5. Arkeoloji Kültür antropolojisinin bir kolu olarak gelişmiş bir bilim dalıdır. Özellikle belgelerin bulunmadığı devirler için tarihin en önemli yardımcılarındandır. Kalıntılar özellikle kültür ve medeniyet tarihi açısından büyük kıymet taşırlar. Hatta arkeolojik buluntular yanında yazılı kaynaklar bazen ikinci plana düşebilir.

6. Etnografi ve Etnoloji Etnografi ile etnoloji arasındaki fark antropolojinin kalbi sayılan etnografi tek bir kabile veya topluluğun hayatının ana unsurları olan yaşayış örf adet ve geleneklerini konu alarak incelerken; etnoloji ise iki veya daha fazla sayıda kültür arasında mukayeseli çalışmalar yapan bir bilim dalıdır.

7. Sosyal Antropoloji Etnolojinin bir kolu olan sosyal antropoloji bilimi; 1) toplumun dini siyasi iktisadi ve sosyal müesseselerini 2) müzik dans halk edebiyatını içine alan folklor araştırmaları 3) etnoloji ile tarih etnoloji ile psikoloji arasındaki ilişkileri konu alan mukayeseli çalışmalar yapar.

8. Filoloji Bir toplumun dili bilinmeden tarihinin bilinmesi de mümkün değildir. Bunun içindir ki tarihi araştırmaların ilk şartı o toplumun dilinin öğrenilmesidir. Bu da filoloji denilen dil bilgisi sayesinde olur. Ne var ki tarihi araştırmalarda basit bir dil bilgisi çok zaman yeterli değildir. Kelimelerin sözlükteki karşılıkları dışında çeşitli devirlerde ve kullanılış yerlerine göre ifade ettikleri anlamların da bilinmesi gerekir. Aksi halde büyük hatalara düşülebilir. 

9. Sanat Tarihi Sanat tarihi kısmen arkeolojinin metodlarını kullanmakla birlikte son zamanlarda gelişme göstermiş bir bilim dalıdır ve özellikle kültür tarihi açısından ihmal edilemez.

10. Coğrafya Bütün tarihi olaylar coğrafi bir mekan içinde geçer. Mekanın tasviri olayların değerlendirilmesi açısından önemlidir ki bunu da coğrafya yapar. Coğrafi şartlar tarihe şekil verir ve gelişmesine yardım eder. Deniz kıyıları nehir ve göllerin çevreleri vahahar gibi topraklar insanların yerleşmeleri için en elverişli sahalar olmuş büyük medeniyetler burada doğmuştur. Beşerî coğrafya tarih bilimine fizikî coğrafyadan daha çok yakındır. Çünkü beşerî coğrafya kanunlar teklif etmek yerine toprağın iskan edilişinin şartları ve sonuçları hakkında bilgi verir. Beşerî coğrafyanın tarih bilimine en çok yardımcı olduğu sahası iktisadi ve sosyal tarihtir.

11. Paleografya Bir toplumun dilini bilmek tarihî araştırma için yeterli değildir. Dille birlikte kullanılan yazının da bilinmesi gerekir. Mısır tarihini araştırmak için hiyeroglif yazısını Mezopotamya tarihini araştırmak için çivi yazısını Orta Asya Türk tarihini araştırmak için Orhun ve Uygur yazıları ile Çin yazısını Osmanlı İran ve Arap tarihi için Arap yazısını Slav milletlerinin tarihi için Kiril yazısını Avrupa milletlerinin tarihini araştırmak için de Latin yazısını bilmek gerekmektedir. Ancak çoğu kez mesele bununla da çözümlenemez. Çünkü bu yazıların da birtakım çeşitleri vardır. Bunların her birinin kullanılış yerleri de farklıdır. Gerekli yazıların okunması öğrenilmeden hiçbir zaman ciddi bir tarihi araştırma yapılması mümkün değildir. İşte yazıların tanınması ve özellikleriyle ilgilenen bilim dalına paleografya adı verilir. 

12. Diplomatik Toplumun dili bilinip kullandığı yazı okunsa bile belgelerin ifade ettikleri anlam bilinmeden değerlendirilmeleri mümkün değildir. Belgelerin cins ve şekil olarak değerlendirmelerini yapan bilim dalı Diplomotik'tir. Belgelerin çeşitleri çıktığı ve ulaştığı yere göre yazılma gayesine göre pek çok değişik adlar alırlar. Sözgelimi hükümdar tarafından gönderilen emirler için: "ferman emir hüküm" adı verilir; bir şeyin kullanılma hakkı bir vazifenin tevcihi gibi vesilelerle verilenlere: "berat" adı verilir; sadrazam beylerbeyi gibi üst kademe görevlilerinin emirlerine "buyruldu" adı verilir; hükümdarın diğer bir devletin tebaasına veya kendi tebaasından bir gruba bahş ettiği hakları göstermek için yazılan belgelere "ahidnâme" adı verilir; iki devlet arasında karşılıklı tekeffülü ihtiva eden belgele "muâhede" adı verilir. Bu belgelerin her birinin özelliği vardır. Bu özellikler bilinince bazen metnin tamamının okunmasına bile gerek kalmadan hangi grup içine gireceği tespit edilebilir.

13. Epigrafi Müstakil kitabeler olsun bir yapı üzerine monte edilmiş bulunanlar olsun ihtiva ettikleri bilgilerin doğruluğu dolayısıyla tarihçinin vazgeçemeyeceği kaynaklardan biri de epigrafi malzemesidir. Ancak bunların okunması ayrı bir ihtisas işidir. Bu kitabelerin okunmasıyla uğraşan bilim dalına epigrafi adı verilir. Küçük kitabelere "epigram" denilirken büyük kitabelere "epigraf" adı verilir.

14. Nümizmatik Nümizmatik paraların tanınmasıyla uğrayan bir bilim dalıdır. Para ise gerek siyasi gerekse iktisadi tarihin bazı noktalarının açıklığa kavuşturulması bakımından tarihçinin faydalandığı bir kaynaktır.

15. Mühürler Mühürler ve armalar da bazı meselelerin aydınlatılmasında tarihçiye yardımcı olmasından dolayı tarihin yardımcı bilimlerinden biri olarak sayılmaktadır.

16. Şecereler"Ensab cedveli" ve "geneoloji" şeklinde de bilinen şecereler tarihçi için gerekli ve faydalı cetveller olmakla birlikte kendisine asil bir soy hazırlama merakında olan böylece toplum içindeki yerini sağlamlaştıracağını umanlarca uydurma şecereler de tanzim edilmiştir. Günümüzde bu merakın hala devam ettiği görülmektedir. Muhteviyatını dahi bilmediği halde sahaftan bir ferman veya berat alıp aile yadigarı olarak gösterenlere rastlamaktadır. Bu hususlar göz önüne alınarak her rastlanan şecereyi doğru kabul etmek yanlıştır.

17. Kronoloji (Takvimler) Bir olayın geçtiği zaman çok önemlidir. Zamanı tespit edilemeyen bir olayın diğer pek çok şartları da bilinemeyeceğinden doğru olarak değerlendirilmesi mümkün değildir. Zamanın tayini için çok eski devirlerden itibaren çeşitli takvimler yapılıp kullanılmıştır. Bu takvimlerin birbirlerinden farklı olmaları sebebiyle aynı olaylar için değişik kaynaklarda başka başka şekillerdeki takvimlendirmeleri tek bir tarihe bugün kullanılan miladi takvime icra edebilmek için bunların birbirlerine geçişlerinin iyi bilmek lazımdır. 

18. Onomastik Tarih bilimi için yer adlarının sadece belli mevkileri ifade eden birer ad olmaktan öte çok büyük önemi vardır. Eskiden yeni bir köy veya kasaba kuruluşunda oraya yeni bir ad aramaya ihtiyaç kalmaksızın yerleşen topluluğun adı verilmiştir. Anadolu bunun en güzel örnekleriyle doludur. Bu adlar bize aynı adı taşıyan boy aşiret cemaat gibi grupların nasıl bir yayılma gösterdiklerini anlatır. İşte bu yerleşme yerleri ile uğraşan bilim dalına "toponimi"; deniz nehir göl gibi su adlarıyla uğraşan bilim dalına "hidronomi"; şahıs adlarıyla uğraşan bilim dalına da "antroponomi" adı verilir. 

dersimiz.com

tarihin faydalandığı bilim dalları tarihin alt dalları tarihin alt bilimleri tarihin alt dalları nelerdir ders notu konu özeti çalışma notları özetler ders anlatım eğitim öğretim kaynakları coğrafya arkeoloji iktisadi