Türk-İslam Devletlerinde Devlet Teşkilatı, ders ve çalışma notu

Türk-İslam Devletlerinde Devlet Teşkilatı

TÜRK-İSLAM DEVLETLERİNDE DEVLET TEŞKİLATI

1. Türk-İslam Devletlerinde Devlet Anlayışı

Orta Asya da kurulan ilk Türk-İslam devleti Karahanlılar'dır. İlk Türk devletlerindeki anlayışlar Türk-İslam devletlerinde de devam etti.

Türk-İslam devletlerinde Devlet anlayışının dayandığı temel esaslar ; 

 

a.Töre    b.İslam dini      c.Türk-Cihan egemenliği       d.Cihat anlayışı şeklindedir.

 

Ancak Türk-İslam devletlerinde din ve devlet işlerinin ayrıldığı Laiklik ilkesi görülür.

 

2. Merkez Teşkilatı

a. Hükümdar:

- İlk Türk devletlerindeki Kut inancı (Tanrı tarafından kutsanma-Tanrı tarafından verilen güçler) İslamiyetin kabulüyle İslami anlam kazanarak Allahın takdiri ve nasibi olarak değiştirildi.

- Tahta geçme konusunda aynı şartlar devam etti. Bu da taht kavgalarına ve iç karışıklıklara neden oldu.

- İlk Türk-İslam devletlerinde Kurultay benzeri yapılar olmadığı için hükümdarın yetkileri çok genişti.

- Hükümdar, saray-hükümet-ordu ve adaletin başı olduğundan tüm güçleri (Yasama-Yürütme-Yargı) elinde toplamıştı.

Türk-İslam Devletlerinde hükümdarın kullandığı unvanlar; İlig , Hakan , Han , Şah ve Sultan dır. Gazneli Mahmut sultan unvanını kullanan ilk Türk hükümdarıdır.

Türk-İslam devletlerinde hükümdarlık sembolleri, İlk Türk devletlerindeki sembollere ilave olarak Hutbe ve Hilat´ta eklendi.

- Sultanın erkek çocuklarına melik yada şehzade denilmekte olup Selçuklularda hükümdarın erkek çocukları şehirlere vali olarak gönderilirdi.

- Buna Atabeylik sistemi denir. Melik-Şehzade öğretmenlerine Atabey denir.

b. Saray: Türk-İslam devletlerinde saray üç bölümden oluşurdu.

1. Harem: Hükümdar ve ailesinin oturduğu bölüm.

2. Selamlık: Devletin idare edildiği bölüm.

3. Enderun: Memurların yetiştirildiği okul bölümü

Karahanlılarda saraya Kapu, Selçuklularda Dergâh ya da Bargâh denirdi. Sarayda birçok görevli bulunurdu. Bunların başında ise Hacip bulunurdu. Hacip Sultan ve Vezirden sonra en yetkili üçüncü görevli idi.

Sarayda diğer görevliler ise;

Hares Emiri: Saray güvenlikçisi.

Silahtar: Hükümdarın silahlarını korur.

Abdar: Hükümdarın Temizlik işleri.

Çaşnigir: Hükümdarın Yiyecek işleri.

Şarabdar: Hükümdarın içecekleri.

Camedar: Hükümdarın Elbiseleri.

Candar: Sarayı dışarıdan gelen sadırlara karşı korur.

Alemdar: Bayrak ve sancakları korur savaşa götürür.

Emir-i Ahur: Sarayın atlarına bakar.

Emir-i Şikar: Hükümdarın av işleri.

 

c. Hükümet: Hükümetin başında Karahanlılarda Yuğruş, Gaznelilerde Hace-i Buzurg Selçuklularda ise Vezir vardı. Vezir Sultan dan sonra en yetkili kişidir. Karahanlı, Gazneli ve Selçuklularda hükümet işleri Divan adı verilen dairelerde görülürdü.

Türk-İslam devletlerinde belli başlı divanlar, görevleri ve en büyük görevlileri şunlardır.

1.Divan-ı Saltanat (Karahanlılarda Divan-ı Ali, Gaznelilerde Divan-ı Vezaret): Başkanı vezir olup devletle ilgili tüm işler burada görüşülür. Diğer divanların başkanları katılır.

2. Divan-ı Tuğra (Karahanlılarda Divan-ı Tuğra- Gaznelilerde Divan-ı Risalet) : Başkanı Tuğrai olup devletin tüm iç ve dış yazışmalarını yapar.

3.Divan-ı İstifa (Karahanlılarda Divan-ı İstifa- Gaznelilerde Divan-ı Vekâlet) : Başında Müstevfi olup Devletin her türlü mali işleriyle ilgilenir.

4.Divan-ı İşraf (Karahanlılarda Divan- ı İşraf – Gaznelilerde Divan-ı İşraf) :Başında Müşrif olup Teftiş divanıdır.

5.Divan-ı Arz ( Karahanlı-Gazneli de aynı): Başında Emir-i Arız olup Askeri işlerle ilgilenir.

 

3. Taşra Teşkilatı

- Karahanlılarda eski Türk ikili idare sistemi bir müddet devam etmiştir. Ancak Karahanlı, Gazneli ve Selçuklularda ülke Eyalet-Şehir-Kasaba-Köy olarak idari birimlere ayrılmıştır.

- Eyaletleri Şıhne denilen askeri vali ile Melik adı verilen Hanedan üyeleri valiler yönetirdi.

- Askeri işlerden ise subaşı, mali işlerden Amil yada imga, adli işlerden Kadıyada Kadil Kudat, belediye işlerinden ise muhtesipler sorumlu idi.

- Şehirleri Amid adı verilen askeri valiler yönetirdi.

- Diğer yöneticiler Eyaletler ile aynı idi.

- Türk-İslam devletlerinde posta teşkilatına da önem verilmiş, ayrıca Berid adı verilen görevliler Taşradaki görevlileri kontrol eder, raporları merkeze gönderirdi.

 

4- Ordu Teşkilatı

Türk-İslam Ordusunun genel özelikleri

1. İlk Türk devletlerinde onlu askeri sistem uygulanmamıştır.(Karahan ve Selçuklu Hariç)
2. Ordunun aslı yine Türklerden oluşmasına rağmen Türk İslam devletlerinde başka unsurlarda orduya alınmaya başlamıştır.
3. Atlı birliklerin yanı sıra yayalarda kullanılmaya başlanmıştır.
4. Ok yay kılıç önemli silahlardır.
5. Hükümdarlar ordu komutanıdır.
6. Turan taktiği uygulanmıştır.

Karahanlılarda Ordu;

a.S aray Muhafızları: Hükümdarı koruyan maaşlı askerler.

b. Hassa ordusu: Asıl savaşan ordu olup maaşlıdırlar.

c. Eyalet ordusu: Şehzade ve valilerin orduları.

d. Gönüllü Türkmenler.

 

Gaznelilerde ordu;

a. Gulaman-ı saray:  Sarayı ve sultanı koruyan maaşlı askerler.

b. Hassa ordusu : Türklerden oluşan asıl savaşan ordu olup maaşlıdır.

c. Eyalet Ordusu : Şehzade ve valilerin orduları.

d. Ücretli askerler : Gönüllülerden oluşurdu.

 

Selçuklularda Ordu ;

a. Gulaman-ı Saray: Sarayı ve sultanı koruyan maaşlı askerler.

b. Hassa ordusu: Süvari olup asıl savaşan ordudur.

c. İkta askerleri:  İkta sistemiyle yetiştirilen askerler.

d. Türkmenler : Akıncı birlikleridir.

e. Bağlı devletlerin askerleri

f. Yardımcı Hizmet sınıfı : Mancınıkçı-Neftçi-Lağımcı

dersimiz.com

Türk-İslam Devletleri Devlet Teşkilatı Devlet Anlayışı Tarih ders notu konu özeti çalışma notları özetler ders anlatım Hükümdar Merkez Teşkilatı Atabey Saray Hükümet Saray Görevlileri belli başlı divanlar Taşra Teşkilatı