Ekeylem (Ekfiil), ders ve çalışma notu

Ekeylem (Ekfiil)

EKEYLEM (EKFİİL)

"i-mek" fiilidir. Sözcük özelliğini yitirip ek durumuna geldiğinden bu şekilde adlandırılmıştır.

Ekeylemin iki görevi vardır:

1- Ad soylu sözcüklere gelerek onları yüklem yapmak

2- Basit çekimli fiillere gelerek onları bileşik çekimli fiil yapmak

 

Çocuklar gibi şendim.

Hava çok soğukmuş.

Seni dün arayan bendim.

Bütün hazırlıklar bayram içindi.

Yağmur yağıyordu.

Sen de bizimle gelseydin.

 

Şimdi bu görevleri inceleyelim.

 

1- Ad soylu sözcüklere gelerek onları yüklem yapmak

 

a- Ekeylemin di'li geçmiş zaman çekimi

Çalışkan bir öğrenciydim.      

·                     öğrenci-i-di-m

·                     öğrenci-i-di-n

·                     öğrenci-i-di

·                     öğrenci-i-di-k

·                     öğrenci-i-di-niz

·                     öğrenci-i-di-ler

 

b-Ekeylemin miş'li geçmiş zaman çekimi

Çocukken çok çalışkanmışım.

·                     çalışkan-i-miş-im

·                     çalışkan-i-miş-sin

·                     çalışkan-i-miş

·                     çalışkan-i-miş-iz

·                     çalışkan-i-miş-siniz

·                     çalışkan-i-miş-ler

 

c- Ekeylemin geniş zaman çekimi

Ekeylemin geniş zaman çekiminde -i'nin yerine şahıs ekleri ekeylem görevi üstlenir.

Ben bir öğretmenim.

·                     öğretmen-im

·                     öğretmen-sin

·                     öğretmen-dir (Genellikle düşer.)

·                     öğretmen-iz

·                     öğretmen-siniz

·                     öğretmen-dirler

 

NOT: 3. tekilde bulunan -dir ekinin genellikle düştüğü görülür.

Hasan iyi bir çocuk. (tur)

En sevdiğim ay eylül. (dür)

Çekimli fiilere eklendiğinde kesinlik, olasılık anlamı katar.

Toplantı bitmiştir, gidebilirsiniz.        (kesinlik)

Toplantı bitmiştir, boşuna gitmeyelim.          (olasılık)

 

d- Ekeylemin şart çekimi

Ekeylemin şartı diğerlerinde olduğu gibi eklendiği sözcüğü yüklem yapmaz, ona şart anlamı katarak yükleme bağlar.

Ben üzgünsem şiir yazarım.

·                     üzgün-i-se-m

·                     üzgün-i-se-n

·                     üzgün-i-se

·                     üzgün-i-se-k

·                     üzgün-i-se-niz

·                     üzgün-i-se-ler

Ekeylemin Olumsuzu

Ahmet hasta değilmiş.

·                     hasta değil-i-miş

·                     hasta değil-i-di

·                     hasta değil-(dir)

·                     hasta değil-i-se

 

2- Basit çekimli fiillere gelerek onları bileşik çekimli fiil yapmak

BİLEŞİK ÇEKİMLİ (ZAMANLI) FİİLER

FİİL KÖK / GÖVDE + KİP + EKEYLEM + KİP (-di, -miş, -se) + KİŞİ EKİ

 

a- Rivayet Bileşik Çekimi (-i + miş)

Çocuk uyuyormuş.  (uyu-yor-i-miş)  (şimdiki zamanın rivayeti)

·                     uyurmuş                     (geniş zamanın rivayeti)

·                     uyuyacakmış              (gelecek zamanın rivayeti)

·                     uyumuşmuş                (miş'li geçmiş zamanın rivayeti)

·                     uyuduymuş                 (YOKTUR)

·                     uyuyaymış                  (istek kipinin rivayeti)

·                     uyusaymış                  (şart kipinin rivayeti)

·                     uyumalıymış               (gereklilik kipinin rivayeti)

·                     EMİR KİPİNİN HİÇBİR BİLEŞİK ÇEKİMİ YOKTUR.

 

b- Hikâye Bileşik Çekimi (-i + di)

Çocuk uyuyordu.        (uyu-yor-i-di)  (şimdiki zamanın hikâyesi)

·                     uyurdu                       (geniş zamanın hikâyesi)

·                     uyuyacaktı                 (gelecek zamanın hikâyesi)

·                     uyumuştu                   (miş'li geçmiş zamanın hikâyesi)

·                     uyuduydu                   (di'li geçmiş zamanın hikâyesi)

·                     uyuyaydı                    (istek kipinin hikâyesi)

·                     uyusaydı                     (şart kipinin hikâyesi)

·                     uyumalıydı                 (gereklilik kipinin hikâyesi)

·                     EMİR KİPİNİN HİÇBİR BİLEŞİK ÇEKİMİ YOKTUR.

 

c- Şart Bileşik Çekimi

Çocuk uyuyorsa gelmeyin. (uyu-yor-i-se)     (şimdiki zamanın şartı)

·                     uyursa                                    (geniş zamanın şartı)

·                     uyuyacaksa                (gelecek zamanın şartı)

·                     uyumuşsa                   (miş'li geçmiş zamanın şartı)

·                     uyuduysa                    (di'li geçmiş zamanın şartı)

·                     DİLEK KİPLERİNİN ŞART BİLEŞİK ÇEKİMİ YOKTUR.

KARŞILAŞTIRMALI ÖRNEKLER                                   (EKEYLEMİN GÖREVİ)

·                     Babası daha çok akşamları şiir yazarmış.      ("yazmak" fiilinin geniş zamanının rivayeti)

·                     Babası oldukça ünlü bir yazarmış.                ("yazar" sözcüğünü yüklem yapmak)

·                     Balkonda annesinin yolunu gözlerdi.                        ("gözlemek" fiilinin geniş zamanının hikâyesi)

·                     Beni büyüleyen resimdeki mavi gözlerdi.     ("gözler" sözcüğünü yüklem yapmak)

·                     Bunları okursan beni çok iyi anlarsın.                       ("okumak" fiilinin geniş zamanının şartı)

·                     Bilinçli bir okursan bu denemeleri okumalısın.         ("okur" sözcüğüne şart anlamı yüklemek)

Mehmet Akif Güner

Ekeylem (Ekfiil) yet Bileşik Çekimi Hikâye Bileşik Çekimi Şart Bileşik Çekimi Türkçe ders notu konu özeti çalışma notları ders anlatımı