Sözcükler Arası Anlamla İlgili Ek Kavramlar, ders ve çalışma notu

Sözcükler Arası Anlamla İlgili Ek Kavramlar

SÖZCÜKLER ARASI ANLAMLA İLGİLİ DİĞER KAVRAMLAR

1- GENEL VE ÖZEL ANLAMLILIK
     Birçok kavramı ya da varlığı birden anlatan sözcüklere genel anlamlı; daha sınırlı kavramları anlatan sözcüklere ise özel anlamlı sözcükler denir.

Varlık >> eşya >> sandalye
Canlı >> hayvan  >> kuş >> serçe

Genel ve özel anlamlılık bir kapsama ilişkisidir. Bir sözcüğün başka kavramları da içine almasıdır.
Örnek:
1-Aşağıdaki sözcüklerin en geniş kapsamlı olanı hangisidir?
A) gıda             B)meyve              C)üzüm              D)süt    

2-"Birey" ile "toplum" sözcükleri arasındaki anlam ilişkisi aşağıdakilerden hangisinde vardır?
A)asker- ordu                              B)işçi- fabrika
C)seyirci- sinema                         D)öğrenci-okul

3-Aşağıdaki sözcük çiftlerinden hangisi, anlam ilişkisi yönünden diğerlerinden farklıdır?
A)ağaç- kağıt                       B)buğday- ekmek
C)deniz- balık                      D)süt- peynir

2-SÖZCÜKTE ANLAM DARALMASI VE GENİŞLEMESİ

     Temel anlam olarak bir nesnenin ya da işin bütününü karşılarken zamanla bir bölümünü  karşılamasına anlam daralması;  temel anlam olarak bir nesnenin ya da işin bir bölümünü karşılarken sonradan tamamını karşılamasına anlam genişlemesi denir.

Örnek:
Oğul: Eski Türkçe'de çocuklar  anlamına gelirken günümüzde sadece erkek çocuk anlamına gelir.
Bostan:  Ağaçlık,yeşil alan ,sebze meyve yetiştirilen yer
Bostan:  Sebze yetiştirilen yer.
Yaş:       canlı,diri,ıslak
Yaş:        ıslak
     Yan anlam kazanmış bütün sözcükler anlam genişlemesine uğramıştır.
    Yol,yüz,göz

3-SOMUT VE SOYUT ANLAMLILIK

Duyu organlarımızla algılayabildiğimiz , zihinde görüntü oluşturan varlıkları anlatan sözcüklere somut anlamlı sözcükler  denir.
  Deniz, ev, gürültü, taş, hava...

Maddesi olmayan şeyleri, kavramları  anlatan , zihinde bir görüntü oluşturmayan sözcükler soyut anlamlıdır.
   Tanrı, üzüntü, acıma, mutluluk...

DİKKAT:Bazı sözcükler , gerçek anlamlarıyla  somutken , soyutlaşabilirler.
Örnek: 
     Adamda yüz yok ki ne desek boşuna.
     Senin kafan pek çalışmaz.
     Bu sorunun çözüm yolu bu değildi.

               Soyut bir kavramı anlatan bazı sözcükler ise duyularımızla algılayabileceğimiz bir kavramla anlatılırsa buna somutlama denir.
     Başka bir deyişle soyut anlamlı bir sözcüğe somut anlam kazandırılmasıdır.
Örnek:
     Aklından geçenleri tartar, sonra söyler.
     Birinci seçilen güzel seyircileri selamladı.
     Sivri fikirlerini kendine sakla.
YANSIMA:
     Doğadaki seslerin taklit edilmesiyle oluşan seslerdir.
     Miyavlamak ,hışırtı, fısıldaşmak...

İKİLEME:
     Anlamı güçlendirmek, kavramı zenginleştirmek için aynı sözcüklerin, yakın anlamlı sözcüklerin, karşıt anlamlı sözcüklerin, benzer sesli sözcüklerin bir arada kullanımıyla oluşan sözcüklerdir.

Uzun uzun, doğru dürüst, az çok, eski püskü, eften püften, neyin nesi....
DİKKAT:
     İkilemelerin anlamı "ha, de" bağlaçlarıyla ve "mi" ilgeciyle pekiştirilebilir.
     Kaz da kaz, vur ha vur, zor mu zor....

     İkilemeleri oluşturan sözcüklerin arasına asla noktalama işareti konmaz.

Örnek: Aşağıdaki ikilemelerden hangisi anlam ilişkisi yönünden diğerlerinden farklıdır?
     A)doğru dürüst                          B)güçlü kuvvetli
     C)aşağı  yukarı                           D)ses seda

ABARTMA:
     Bir olayı, bir durumu, bir nesneyi olduğundan çok fazla ya da az gösterme durumudur.

Bu elbiseye bir çuval para vermiş.
Eline üç kuruş para geçince şımardı.
Gözlerinden akan yaşlar sel oldu.

dersimiz.com

özel anlamlı sözcükler Genel Ve Özel Anlamlılık somutlama anlam daralması anlam genişlemesi nedir örnekler konu özeti çalışma notları özetler ders anlatım eğitim öğretim kaynakları somut anlamlı sözcükler yansıma ikileme abartma