Toplum, ders ve çalışma notu

Toplum

III. TOPLUM

A. Toplumun Tanımı

Belli bir coğrafyada, belli bir otoriteye bağlı olarak ortak ve temel çıkarlarını korumak için bir araya gelmiş, bu amaçla toplumsal ilişkiler kuran ve ortak bir kültürü paylaşan insanların oluşturduğu bütünlüğe toplum denir.

Toplumların içinde bulunduğu iklim koşulları, toplumu oluşturan insanların nüfusu, sahip oldukları değerleri, normları, ekonomik güçleri, vb. aynı olmadığından, toplumların yaşama tarzları da aynı değildir. Bu farklı yaşam tarzları nedeniyle her toplum kendine özgü kültürünü oluşturmuştur. Sosyoloji de toplumlar arasındaki bu farklılaşmaları araştırmalar yaparak ortaya koymaya çalışır.

 

B. Toplumun Özellikleri

1- Toplumun belli bir coğrafi yeri vardır ve fiziksel sınırlar toplumu çevreler.

2- Toplumu oluşturan bireyler ortak duygu ve düşüncelere sahiptir ve ortak çıkarlarını korumak için birlikte hareket eder. Yani birlikte yaşama isteğine sahiptirler.

3- Toplumu oluşturan bireyler ortak kültürel (örf, adet, gelenek, görenek, töre, dil) öğelere sahiptir.

4- Her toplumun kendine özgü bir kültürü vardır.

5- Her toplum belli bir tarihe ve tarihi birikime sahiptir. Yani belli bir sürekliliğe sahiptir.

 

C. Toplumu Oluşturan Unsurlar

Toplum birçok toplumsal grup, kurum, kuruluş ve değerleri içine alan geniş ve sürekli bir insan topluluğundan oluşur. Toplumu oluşturan başlıca unsurlar birey, toplumsal gruplar, kurumlar, kuruluşlar ve ilişkilerdir.

 

Toplumsal kurum; nesiller boyu devam eden, kalıcı nitelik kazanan, ortak kabul görmüş uygulama ve davranış kalıplarını ifade eder. Mesela; aile, din, eğitim, siyaset, ekonomi kurumları gibi.

 

Toplumsal kuruluş; kurumların toplumsal hayattaki somut görünümleridir. Mesela; eğitim bir kurum iken, eğitim hayatında faaliyet gösteren okul ve dershane birer kuruluştur.

 

Toplumsal grup; belli ortak özelliklere sahip, ortak amaçlar için toplumsal etkileşim ve ilişki içinde bulunan belli bir sürekliliği olan en az iki veya daha fazla kişiden oluşan topluluklardır.

 

Ç. Toplumsal Grup

Toplumsal grup; belli ortak özelliklere sahip, ortak amaçlar için toplumsal etkileşim ve ilişki içinde bulunan, en az iki veya daha fazla kişiden oluşan topluluklardır.

İnsanlar doğum veya evlat edinme yoluyla ilk aile grubuna girer. İnsanlar, aynı anda çok sayıda grubun üyesidir. Her toplumsal grubun kendine özgü birtakım amaçları ve işlevleri vardır. Bu nedenle gruplar; kuruluş amaçlarını ve işlevlerini yerine getirdikleri sürece varlıklarını devam ettirebilirler.

 

1. Toplumsal grupların özellikleri

a) En az iki kişiden oluşur.

b) Grup üyeleri arasında biz duygusu hâkimdir.

c) Her grubun ortak değerleri ve amaçları vardır.

d) Her toplumsal grubun kendine özgü yapısı ve kuralları vardır.

e) Grup üyeleri arasında belirli bir statü ve rol dağılımı vardır. Yani iş bölümü vardır.

f) Grupların yapısı ve nitelikleri toplumlara ve zamana göre farklılık gösterir.

g) Her grup göreli belli bir sürekliliğe sahiptir.

h) Her grubun üyelerinin üzerinde belli bir yaptırımı vardır.

 

2. Toplumsal grupların işlevleri

a) Üyelerinin ihtiyaçlarını (biyolojik, psikolojik, barınma, beslenme) ve beklentilerini karşılar.

b) Bireye toplumun kültürünü kazandırır ve sosyalleşmesine katkı sağlar. Böylece uyum sorunlarını ortadan kaldırır ve bireye bir kimlik ve kişilik kazandırır. © dersimiz.com

c) Dayanışma ve bağlılık duygularını geliştirir.

d) Bireylerin yalnızlık duygularını ortadan kaldırarak, bireylere grup bilinci ve biz duygusu kazandırır. Bu sayede bireye de güven verir.

e) Bireyde tutum değişikliğine sebep olur.

f) Bireyin yaşamına bir amaç ve anlam kazandırır.

 

3. Toplumsal Grup Çeşitleri

a) İlişki biçimlerine (türlerine) göre gruplar: İlişki biçimlerine göre grupları sınıflandırmada karşımıza iki isim çıkmaktadır. Bunlar Cooley, Tönnies’dir.

a.1. Cooley’e göre gruplar ilişkinin biçimine göre birincil ve ikincil grup diye ikiye ayrılır: Birincil gruplar; birincil ilişkilerden oluşur. Aile, arkadaşlık gibi. İkincil gruplar; ikincil ilişkilerden oluşur. Bankalar, partiler, sendikalar, ordu gibi.

a.2. Tönnies, grupları ilişkinin biçimine göre ikiye ayırır: cemaat ve cemiyet.

 

Cemaat; ilişkilerin samimi olduğu (birincil ilişkilerin görüldüğü), ortak iradenin, ortak mülkiyetin, ortak çıkarların, birlik şuuru ve biz duygusunun hâkim olduğu, düzenin ve ilişkilerin yazılı olmayan kurallarla sağlandığı (adetler, töreler gibi) köy topluluklarını anlatır. Uzmanlaşma ve işbölümü az olduğu için mekanik dayanışma vardır.

 

Cemiyet; ilişkilerin samimi olmayıp resmi olduğu (yani ikincil ilişkilerin görüldüğü), bireysel çıkarlara dayalı olarak ben duygusunun hâkim olduğu, bireysel irade ve bireysel (özel) mülkiyetin görüldüğü şehir topluluklarını anlatır. Uzmanlaşma ve işbölümü çok geliştiği için organik dayanışma vardır.

 

NOT: Cooley’in birincil gruplar dediği gruplar, Tönnies’in cemaat dediği gruplar olurken, Cooley’in ikincil gruplar dediği gruplar Tönnies de cemiyet adını almıştır.

 

a.3. Durkheim de cemaat ve cemiyet ayrımına uygun olarak mekanik ve organik olmak üzere iki dayanışma tipinden söz etmiştir. Bu iki dayanışma ayrımında ölçüt olarak, nüfusun artışıyla birlikte işbölümünün yaygınlaşmasını göstermiştir.

Cemaatte, nüfus az olduğundan dolayı işbölümü yaygınlaşmamış ve bu nedenle karşılıklı yardımlaşmaya dayalı bir işbirliği (mekanik) vardır.

Köylerdeki imece usulü dayanışma buna örnektir. Cemiyette ise, nüfusun artışıyla birlikte işbölümü yaygınlaşmış ve farklı iş kollarının birbirini tamamlaması şeklinde görülen sözleşmeli dayanışma (organik) ortaya çıkmıştır. Şehirlerdeki iş bölümünün ve uzmanlaşmanın birbirini tamamlaması buna örnektir.

 

b) Nüfus hacmine (üye sayısına) göre: Büyük gruplar (şehir, banka vb. gibi), küçük gruplar (köy, aile, arkadaşlık, komşuluk vb. gibi) olarak ayrılabilir.

 

c) Kuruluş biçimine göre: Resmi olan (resmi daireler, şirketler, dernekler, okullar vb.), resmi olmayan (arkadaşlık, komşuluk, oyun grupları vb.)

 

ç) Süresine göre: Sürekli olan (aile, köy, kasaba, şehir vb.), geçici olan (mevsimlik işçiler, turistik kafileleri vb.) devirli olan (Her hafta kurulan pazarlar, uluslar arası fuarlar vb.)

 

d) Katılma biçimine göre: İradeli-İstekli (Arkadaş grupları, dernekler), irade dışı-zorunlu (Aile, ırk/ulus) e) Görevlerine göre: Bir ticari şirketin bir müzik grubunun yerine getirdiği bir tek görevi olan, Belediye, siyasi parti gibi birden fazla görevi yerine getirmeye çalışan gruplar çok görevi olan gruplardır.

 

4. Toplumsal Grup Dışı Topluluklar

a) Kalabalıklar (Yığınlar): Fiziksel yakınlıklarına rağmen, aralarında sosyal ilişki bulunmayan insan topluluklarına denir. Yüzeysel ve geçici (kısa süreli) etkileşim içindedirler. Ortak amaçları yoktur. Genellikle rastgele bir araya gelirler. Statü ve rol dağılımı yoktur. Genellikle birbirini tanımayan insanlardan oluşur.

Çeşitli biçimde görülürler: pazarda alış-veriş yapanlar, sokakta yürüyenler sıradan kalabalıklara, maç, tiyatro, konser izleyenler izleyici kalabalığa, protesto yürüyüşü yapanlar gösteri kalabalığa (etkin kalabalıklara) örnek verilebilir.

 

b) Kategoriler: Aynı fiziksel mekânı paylaşmayan, fakat ortak bir takım özellikleri olan topluluklardır. Aynı kategoride yer olan insanlar böyle bir kategoriye sokulduklarının farkında olmayabilirler. Belli başlı kategoriler kitleler, sınıflar, azınlıklardır.

Kitleler; düşünce, zevk vb. bakımından aynı özelliklere sahip insanların oluşturduğu kategorilerdir. Mesela; sigara tiryakileri, arabesk müziği sevenler, hayvan severler, çevreciler gibi.

Sosyal sınıflar; gelir düzeyi, eğitim düzeyi, meslek bakımından benzer yaşam biçimine sahip insanların oluşturduğu kategorilerdir. Mesela; işçiler, futbolcular, sanayiciler, berberler, esnaflar gibi.

Sosyal azınlıklar; bazı haklardan yoksun bırakılmış insanların oluşturduğu kategorilerdir. Dinsel azınlıklar, yabancılar, etnik azınlıklar bunlara örnektir. Mesela; zenciler, göçmenler gibi.

SERKAN DÖRTKAŞ

Toplumun Tanımı toplum nedir Toplumun Özellikleri Toplumu Oluşturan Unsurlar Toplumsal Grup sosyoloji ders notları özetler ders anlatım Toplumsal Grup Dışı Topluluklar SERKAN DÖRTKAŞ