Zamirler (Adıllar), ders ve çalışma notu

Zamirler (Adıllar)

Zamirler (Adıllar): Ad olmadıkları halde cümle içinde geçici olarak, bir adın yerini tutan ve bir adın gösterdiği bütün özellikleri gösteren sözcüklere veya eklere zamir (adıl) denir. Örnek :

            Polis aniden yere düştü, onu gördün mü?

              Ad                                Zamir

Anlamlarına Göre Zamirler :

Kişi Zamirleri : İnsan adlarının yerine kullanılan "ben, sen, o, biz, siz, onlar" ile kimi durumlarda insan adının yerine geçen "kendi" sözcükleridir. Örnek :

Olanlara ben de çok üzüldüm.

İsterseniz, bir de siz bakın.

Sabahtan uğradım ben bir güzele.

Güzel ağlatmadı, güldürdü beni.

            Kişi Zamirinin Özellikleri :

ü       "Kendi" kişi sözcüğü, cümlede bir insan adının yerine kullanılırsa yedinci bir kişi zamiri olur. Örnek :  Bakalım kendisi ne diyor?

   Bu konuda kendin karar vermelisin.

ü       "Kendi" kişi zamiri, diğer kişi zamiriyle "ben kendim, sen kendin, o kendisi, biz kendimiz, siz kendiniz, onları kendileri" biçiminde kullanılırsa kişi zamirlerinin anlamını pekiştiren bir sözcük olur. Örnek :  Ben geldim.              Ben, kendim geldim.

   O düşünmüş.             O, kendisi düşünmüş.

ü       "Kendi" kişi zamiri, ikilime biçiminde kullanılarak bir eylemi nitelerse, durum zarfı olur.

Örnek :      Çocuk kendi kendine oynuyor. (Nasıl oynuyor?)

                               Durum Zarfı

                  Kadın kendi kendine söylendi. (Nasıl söylendi?)

                             Durum Zarfı

ü       "Kendi" kişi sözcüğü, öznenin yaptığı işi gene özneye dönmesini sağlayarak cümleye dönüşlülük anlamı katar. Bu yüzden dönüşlülük zamiri adını da alır. Örnek :

Adam kendini yaktı.

Çocuk kendini asmış.

ü       Kişi zamirleri, tamlamalarda, tamlayan olabilmelerine karşın, tamlanan olamazlar. Örnek :

Benim arkadaşım, senin isteklerin, onun gönlü.

Kendisinin  sözleri, çocuğun kendisi.

ü       "Ben" ve "sen" kişi sözcükleri, adın yönelme (-e) durumuyla çekimlendiğinde ses değişimine uğrayarak "bana" ve "sana" olur.

ü       "O"  sözcüğü insan dışındaki varlıkların yerine geçtiği zaman işaret zamiri olarak da kullanılabilir. Örnek :        O bu işe çok kızacak.      Kişi zamiri

O, dosyalanıp kaldırıldı. İşaret zamiri

            UYARI : "O" kişi zamiri bir adı niteleyip işaret sıfatı olan sözcükle karıştırılmamalıdır.

                         "O" kişi zamirinden sonra virgül getirilmezse anlam karışıklığı meydana gelebilir.

İşaret Zamirleri : Adların yerini işaret ederek tutan sözcüklerdir. "Bu, şu, o" ve çoğul şekilleri olan "bunlar, şunlar, onlar" adın yerini işaret ederek tutarlarsa işaret zamiri olurlar.

Bu yakındaki bir ad. (Bunlar)

Şu, biraz uzaktaki bir ad. (Şunlar)

O, ise daha uzaktaki bir ad. (Onlar) gösterir ve onların yerini tutar. Örnek :

Bunu bir de babama soralım.

Şu, Fatih zamanından beri ayakta.

Onları, bana ver, şunları, sen al.

İşaret Zamirlerinin Özellikleri :

ü       "O" ve "Onlar" sözcükleri kişi adının yerini tuttuklarında "kişi", kişi dışında herhangi bir varlık ya da nesne adının yerini tuttuklarında "işaret" zamiri olurlar. Örnek :

O, kitabı beğenmediğini söyledi.       Kişi zamiri.

O, sınıfın, duvarına asılacak. İşaret zamiri.    

ü       "Buna, şuna, ona, öteki, beriki, böyle, şöyle, öyle" sözcükleri de adın yerine kullanılarak işaret zamiri olur. Örnek :        Burayı sen temizle.                  İşaret zamiri.

Gel de böylesine inan.             İşaret zamiri.

Öteki, başını eğip dinledi.          İşaret zamiri.

UYARI : İşaret zamirinden "bu, şu ve bunlar, şunlar" sözcükleri bir kişi adı yerine kullanılabilirler. Bu durum diğer işaret zamirleri için de geçerlidir. Örnek :

Bu, adam çağırdı.  (Bu adam)

zamir                        Sıfat

Şu, insanlara kızıyor.   (Şu insanlar)

Zamir                                sıfat

ü       İşaret zamirleri belirtili ad tamlamalarında tamlayan ya da tamlanan olarak kullanılabilirler.

Örnek :      Bunun acısı

                  Evin şurası

                  Öbürünün derdi.

                  İnsanın böylesi

ü       İşaret sözcüklerinin yalın ve tekil şekilleri (bu, şu, o) işaret zamiri olup da cümlede bir adın önünde kullanılırsa araya mutlaka virgül (,) işareti konur. Aksi halde anlam karışıklığı ortaya çıkar. Örnek :  Bu, kitabın önsözüne eklenecek.

İşaret zamiri

Bu kitabın önsözüne eklenecek.

İşaret zamiri

Belgisiz Zamirler : Bir adın yerini tuttukları halde, hangi adın yerini tuttukları tam olarak belli olmayan zamirlerdir. Adları sayı, ölçü miktar ve özne yönünden tam değil de belli belirsiz bir biçimde göstererek onların yerini tutarlar.

Belgisiz zamir olarak kullanılan başlıca sözcükler şunlardır : Kimisi, kimileri, kimi, biri, birisi, birileri, birkaçı, bazısı, bazıları, çoğu, birçoğu, birçokları, başkası, birazı, fazlası, bir kısmı, hepsi, kimse, tümü herkes, hepimiz gibi. Örnek :  Kimsenin ahı kimsede kalmaz.

Çoğu gitti, azı kaldı.                             Birçoğu, bu durumdan habersiz.

Hepsine benden selam söyle.               Kimi ağlarken kimi gülüyor.

Başkalarını değil, biraz da bizi düşün.   İçlerinden birisi bana çok tanıdık geldi.

Belgisiz Zamirlerin Özellikleri :

ü       Belgisiz zamirler belirtili ad tamlamalarında tamlayan ya da tamlanan olarak kullanılabilirler. Örnek :  Birkaçının düşüncesi              Çocukların birkaçı

ü       Kişi ve işaret zamirlerinden bazıları ikileme oluşturacak biçimde kullanılırsa belgisiz zamir olur. Örnek : Onun bunun sözüne uyma                     Seni beni hiç dinler mi o?

ü       "Şey" sözcüğü, belirsiz bir adın yerini tuttuğu için belgisiz zamirdir. Örnek :  

Çarşıdan şey aldım.                                    Şey sordu.

Soru Zamirleri : Adların yerini soru yoluyla tutan bir zamir çeşididir. Soru zamirleri sor sorarak adların yerine kullanılan sözcüklerdir denilebilir. Örnek :

Bu kitabı kim yırttı?       (Ali yırttı.)

Senden ne istiyor? (Para istiyor.)

Dün akşam nereden geliyordun? (sinemadan)

Hangisini daha çok beğendin? (şunu)

Yolda kime rastlamış? (bir arkadaşına)

            Soru Zamirlerinin Özellikleri :

ü       Soru sözcükleri bir eylemin anlamını etkileyecek bir biçimde kullanılırsa, soru zarfı olur. (Ne, Nasıl?) Örnek :       Buralarda ne dolaşıp duruyorsun?          Niçin? Anlamında.

Bu havada buraya nasıl gelmiş?            Ne şekilde anlamında

ü       Soru zamirleri, bir belirtili ad tamlamasında tamlayan ya da tamlanan olarak kullanılabilir.  Örnek :      Kimlerin parası?

Çocukların hangisi?

Adamın nesi?

ü       Bazı soru sözcükleri bir adın önüne gelerek onu soru yoluyla belirtirse, soru sıfatı olur. (hangi, kaç, ne, nasıl) Örnek :

Hangi okulu bitirmiş?

      Soru sıfatı   Ad

                        Bunlara kaç para verdiniz?

                            Soru Sıfatı  Ad

                        Ne iş yapıyormuş?

             Soru Sıfatı Ad

İlgi Zamiri : Bir belirtili ad tamlamasında tamlanan durumundaki ikinci adın yerini tutan "-ki" ekine ilgi zamiri denir. Örnek :  Salonun duvarları temiz ama odalarınki kirli.

Odalarınki        odaların duvarları

                                                                                     Benim kalemim seninkinden iyi yazıyor.

                                                                                              Seninki             senin kalemin

            İlgi Zamirinin Özellikleri :

ü       İlgi zamiri, tamlamada tamlananın yerini tutar. Tamlanan tekrar yazılmak istendiğinde "-ki" atılabilir. Örnek :  Bunun-ki daha canlı. Bu kazağın renkleri daha canlı. 

ü       İlgi zamiriyle, addan sıfat türeten "-ki" eki karıştırılmamalıdır. "-ki" eğer ilgi zamiriyse bağlandığı sözcük (-in, -im) tamlayan eklerinden sonra kullanılır. Addan sıfat yapan "-ki" ekinde böyle bir durum yoktur. Örnek :  

Eğil salkım söğüt eğil, bu benimki sevda değil. Ben-im-ki

Çocuğunki daha mantıklı.                                Çocuk-un-ki

Evdeki hesap çarşıya uymaz.                           Ev-de-ki      Addan - sıfat

Geceki yağmur ortalığı batırmış.                        Gece-ki          türetir.

ü       Bir adın sonuna gelerek, o varlığın sahibini, kime ait olduğunu gösteren (-im, -in, -i, -imiz, -iniz, -leri) iyelik eklerine iyelik zamiri denir. Örnek :

Kalemim (benim kalemim)               kalemimiz (bizim kalemimiz)

Kalemin  (senin kalemin)                 kaleminiz (sizin kaleminiz)

Kalemi (onun kalemi)                      kalemleri (onların kalemleri)

Yapılarına Göre Zamirler : Zamirler yapıları yönünden iki grupta incelenir.

ü       Basit (Yalın) Zamirler : Hiç yapım eki almamış, kök durumunda olan ya da yalnızca çekim eki alan zamirlerdir. Örnek :  ben, şunda, bazıları, kim, bizlerden, onun vb.

ü       Bileşik Zamirler :  İki sözcüğün birleşmesinden oluşan zamirlerdir. Örnek :

Birçoğu, kimse, birkaçı, herhangi biri vb.

UYARI :  Yapım eki alarak türetilen zamirlerde vardır. Örnek : Bu - ra, şu -ra

Zamirlerin Görevleri : Zamirler, cümlede bir adın yerini tutan sözcük türü olduğu için cümlede bir ad gibi, özne, nesne, dolaylı tümleç ve yüklem görevinde kullanılabilirler.

                    Örnek :    Seni buraya babam çağırdı.

                                   Bu işin aslını bir de biz araştıralım.        

                                   Aradığımız ev şuradaymış.

Editör 3

Zamirler (Adıllar) Kişi Zamirleri İşaret Zamirleri Belgisiz Zamirler Soru Zamirleri ders notu konu özeti çalışma notları özetler ders anlatım eğitim öğretim kaynakları İlgi Zamiri Yapılarına Göre Zamirler