Mecma adı verilen geniş karınlı kare şeklinde madeni hokkaların kapaklarına verilen ad.
Hatt-ı Şeceri ile ilgili bilgilere bakınız.
Eski yazıda üstüne konduğu harfi çift okutturan işaret.
Bir resim üzerine konunca alttaki resmi görmek mümkün olan kâğıtlara denilir.
Açıklamalarıyla 1053 Yazma Eser (Hat-Tezhip-Ebru-Cilt-Minyatür) Terimi
(Şems: Arapçada güneş). Eski kitap ciltlerinin üzerine yapılan güneş şeklinde süsleme motifi. Kapağın tamamını kaplayan meşinin üzerine yapıldığı gibi, ayrı bir parça hâlinde kabı örten meşinin ortası hazırlanan parça büyüklüğünde kesilip yerleştirilmek suretiyle yapıldığı da olmuştur. Parçalı olmayıp meşinin üstüne yapılana yekpare şemse; parça hâlinde kesilip yerleştirilerek yapılana parçalı şemse; etrafı zincir şeklinde bordürlü olana zincirli şemse; kapakların mukavvası oyulup, içine kabartma olarak oturtulana gömme şemse; şemse kısmı zeminden farklı renkte olana mülevven şemse; sırf altın yaldızla basılana mülemma şemse; kesilerek oyulmuş deriden yapılana müşebbek şemse; cildin üzerine kalıpla kabartma olarak basılan ve üzerine yaldız vurulmayana soğuk şemse; motif kalıbının zemini altınla doldurulmuş, motifler kabartma şeklinde üstte ve deri renginde bırakılmışsa alttan ayırma şemse; zemin olduğu gibi bırakılıp, yalnız motifler altınlanmışsa üstten ayırma şemse denilir.
Şemseler Anadolu Selçukluları ve XV. yüzyıl Osmanlı kitap kaplarında genellikle yuvarlak, dilimli, nadiren beyzidir. XVI. yüzyıldan itibaren ise oval biçimde ve salbeklidir. Şemse, salbek, köşebent kompozisyonunu kenarlarda bordur çevirir. Klâsik Türk ciltlerinde genellikle şemse ile köşebent arasındaki kısım boş bırakılmış, az sayıda ciltte ise bu kısım da süslenmiştir.
Şemselerde genellikle rûmi ve hatai motifler, geometrik biçimler kullanılmıştır. Motif yerleşiminin çoğu zaman (S) harfi biçiminde bir hat gelişimi üzerinde oluştuğu görülür. Süslemelerde adeta bir ters simetri vardır.
Kabında şemse bulunan kitap ciltlerine denir. Şemse, cildin sağ kapağı üzerine yapıldığı gibi, iki kapağa, iç kapak veya miklebe de yapılmıştır.
Bir kitabın ibaresini kelime kelime açıp izah ederek yazılan kitap.
1- Eski yazıda kullanılan altı yazı türü. Aklâm-ı sitte ile ilgili bilgilere de bakınız.
2- Bu altı yazı türünün altısını da çok güzel yazan sanatçı.
Kur'an-ı Kerim'de ayet aralarında görülen altıgen biçimli süslü nokta.
Boya ile yaldızın birlikte kullanılması suretiyle yapılan süsleme. Halkârın hafif renklendirilmiş şekli. Yazma kitaplarda, sayfa kenarlarında bu tür süslemeler çok görülür. Boyalı halkâr demektir.
Eski yazı çeşitlerinden birinin adıdır. Kırık dökük şekilde olduğu için bu ad verilmiştir. Kırma da denilir. Ayrıca talik yazının bir çeşidine de şikeste denir.
Klâsik ciltte kitabın yapraklarını düzgün tutan bağ ve örgü. Elle örülür ve 2 adet ince, uzun iğne ile çeşitli örgülere göre değişen kalınlıkta iki renk ibrişim kullanılır. Cilt yapılacak kitabın sayfalan cüz cüz alınır. Ustalık ve zevke göre yan yana dikilir. Dikişte kullanılan ipin uçları uzun bırakılır. Buna kanat denilir ve kitabın cilde bağlanmasını sağlar. Esas cüzleri birbirine ekleyen kısım şirazedir. Kolonları formaların ortasından alınanlara nişanlı şiraze, gelişigüzel yerlerden alınanlara saplama şiraze denilir.
Çeşitleri; Sıçandişi, sağ sol yolu, tek baklava, çift baklava, geçmeli, alafranga...
Modern cildlerde de şiraze taklidi olan yapıştırma şeritler süs olarak kullanılmıştır.
Sapı balık derişi kaplanmış bıçak şeklinde kalemtıraş.
Arapça "parça" demektir ve kâğıt parçası anlamında kullanılmıştır. Yazına eserlere sonradan eklenen yazılara şukka denilir. Küçük ayrı kâğıtlara yazılıp sayfa aralarına yapıştırılmıştır.
Mushaflarla yazma kitapların basma çiçek şeklinde yapılan süsleme. Bu süsleme altın üstüne üstübeçle yapılır. Şükûfe, Farsça çiçek demektir.
Tabii ve üslûplanmış şekildeki çiçeklerle yapılan süsleme tarzı. Çiçek minyatürleri, demet, buket, vazolu, vazosuz çiçekler, tek çiçekler şeklinde yapılmıştır. XVIII-XIX. yüzyılların Türk süsleme biçimidir.
Ayak ile ilgili bilgilere bakınız.
9. Hicrî asırda şarkta icat olunmuş bir yazı şeklidir. Türkler bunda da ileri giderek kolaylıkla ayrılabilen bir Türk ta'lîki üslûbunu tasarlamışlardır.
Bir kitabın içindekileri tashih veya açıklama maksadıyla sayfa kenarlarına yazılan yazılar. Yazma eserlerde bu tür yazılara sık rastlanır (derkenar). B azan da bu tür yazılar ayrı bir eşer meydana getirir. Bunlara da ta'likat denir.
İnce yaprak hâlindeki kâğıda verilen ad.
Diğer Yazma Eser (Hat-Tezhip-Ebru-Cilt-Minyatür) Terimleri
Terimler Sözlüğü Ana Sayfa
Açıklamalı Yazma Eser (Hat-Tezhip-Ebru-Cilt-Minyatür) Terimleri Sözlüğü