TÜRK TİYATROSU
Türk tiyatrosunun, eskilere uzanan sözlü geleneği vardır ama yazılı tiyatro eserleri Tanzimat’tan sonra görülür. Bu nedenle Türk tiyatrosu sözlü ve yazılı olmak üzere iki bölümde incelenir.
Sözlü Ürünler: Meddahlık, Karagöz, Orta Oyunu, Köy Seyirlik Oyunları
Meddahlık: Meddah, metheden (öven) anlamına gelmektedir, tek oyuncunun sunduğu bir seyirlik oyundur. En ünlü meddah Tıflî Ahmet Çelebi’dir (IV. Murat zamanı). Meddahın elinde bir baston, omzunda da bir mendil bulunur. Bunları taklit yaparken kullanır.
Karagöz: Gölge oyunudur. Tek kişi, deriden kesilmiş, boyalı tasvirleri mum ışığının yardımıyla perdeye aksettirir ve kahramanları da kendi sesini değiştirerek seslendirir. Karagöz, cahil ama zeki, gözü pek biridir; Hacivat ise biraz eğitim almış, yarı cahil, içten pazarlıklı, nabza göre şerbet veren bir kişiliktir. dersimiz.com
Orta Oyunu: Seyircinin ortasında oynanmaktadır. Gölge oyunundaki Karagöz'ün yerini Kavuklu; Hacivat’ın yerini de Pişekâr almıştır. Orta oyunu, öndeyiş (giriş), söyleşme [muhavere (arzbar ve tekerleme)], fasıl ve bitiş bölümlerinden oluşur. Orta oyununda yazılı bir metin yoktur, oyunun ana hatlarına göre oyuncular, konuyu istedikleri gibi işlerler. Orta oyununun süreği, tuluat tiyatrosu olarak değerlendirilmiştir.
Orta Oyunu
Orta Oyununda Oyun Düzeni:
- Oyun, yuvarlak, çepeçevre seyircilerle kuşatılmış bir alanda oynanır. Buraya palanga adı verilir.
- A. Sandık odası (Pusat): Burada oyuncuların giyim kuşamları bulunur.
- B.Kapı: Buradan oyuncular oyun yerine girip çıkarlar.
- C. Çalgıcıların bulunduğu yer.
- D. Dükkân: Birbirine benzeyen 2-4 kanatlı bir kafes (paravan). Yaklaşık 70 cm yüksekliğindedir.
- E. Meydan: Temsilin verildiği oyun yeri, yaklaşık 20 metre uzunluğunda, 14 metre genişliğindedir.
- F. Yeni Dünya: Ev yerine kullanılan yaklaşık 1,5 metre yüksekliğinde kafes.
- G. Mevki: Erkek seyircilerin oturdukları kesim.
- H. Kafes: Kadın seyircilerin oturdukları kesim.
- I. Parmaklık: Çoğu kez yarım metre uzunluğunda kızaklar arasına ip dolayarak seyircilerle oyun yerini birbirinden ayıran bölme.
- Orta oyununda önemli araçlardan birisi de Pişekâr'ın, elinde tuttuğu iki dilimli, birbirine çarpıp ses çıkaran şakşaktır (pastav).
Köy Seyirlik Oyunları: Köylülerin kış aylarında özellikle düğünlerde eğlenmek için düzenleyip oynadıkları dram karakterli temsillerdir. Kılık değiştirme, kişileştirme, maskeler, müzik ve kalıplaşmış sözlere rastlanır. Anonimdir.
Kukla: Anadolu’ya Orta Asya'dan gelmiştir. Oyunun "kukla” adını alması XVII. yüzyıla rastlarsa da OsmanlIda 1582 şenliklerini anlatan "Surname’’de kukla konusunda ayrıntılı bilgiler yer alır. Özellikle geçit törenlerinde çok kullanılan dev kuklalar ise 1720 şenliklerini konu alan "Surname”de anlatılır. İlk Batı kuklasını ise elçilik göreviyle Paris'e gönderilen Yirmisekiz Mehmet Çelebi’nin maiyetinde yer alan bir görevli getirmiş, ilk gösteri de Damat İbrahim Paşa'nın huzurunda yapılmıştır.
Türk tiyatrosunda kukla oyunu tipleri bir ölçüde Karagöz ve orta oyunu tiplerine daha çok da tuluat tiyatrosuna yakındır. Kukla oyununun asıl komikleri birbirlerine zıt iki tip olan kurnaz, hazırcevap ama sadık uşak İbiş ile varlıklı, çiftlik sahibi İhtiyar'dır.
Yazılı Tiyatro Eserleri: Çağdaş tiyatro tekniğine uygun olarak yazılan eser, Şinasi'nin yazdığı bir töre komedyası olan “Şair Evlenmesi“dir. Direktör Âli Bey ve Ahmet Vefik Paşa da bu yolda eserler vermişlerdir. Müsahipzade Celal, Cevat Fehmi Başkut, Haldun Taner, Orhan Asena, Cahit Atay, Turan Oflazoğlu, Turgut Özakman, Güngör Dilmen, Necati Cumalı, Nezihe Meriç daha sonra eser veren sanatçılardan bazılarıdır.
Türk Tiyatrosu Sözlü Ürünler Meddahlık Karagöz Orta Oyunu Köy Seyirlik Oyunları Kukla Yazılı Tiyatro Eserleri