Tersine denk durumlu olan süsleme şekilleri, simetri.
Mukavva yapılırken, kabı kurttan korumak için kolaya katılan bir madde.
Kompozisyonların sınırlandırılmasında kullanılırlar. Desenlerin bitişini belirler.
Kompozisyonlarda sonlandırıcı veya sınırlayıcı görev yaparlar. Bazen tığ şeklinde de kullanılırlar. Simetrik düzenleme uygulanır.
Açıklamalarıyla 1053 Yazma Eser (Hat-Tezhip-Ebru-Cilt-Minyatür) Terimi
İstif anlamında, hat sanatında harf ve kelimelerin ahenkli bir surette terkip edilmesi.
Yazıda harflerin, yerli yerinde ve tehir yapılmaksızın kullanılması.
İkizler. Bir yazı çeşidi.
2-3 mm kalınlığında ve kelimelerin arası birleştirilerek yazılan yazı. Osmanlı Divani yazısının esasını teşkil etmiş, berat ve fermanlarda kullanılmıştır. Bazı eski tuğraların imzalarında da bu yazıya rastlanır. Ayrıca tuğra kelimesinin Farsçası nişan, Arapçası tevkii'dir.
Sülüs'e tabi olup, onun ihmal edilmiş şeklidir. Ayrıca bitişmeyen harfler de birbirlerine bitiştirilerek yazılır.
Tuğrai ile ilgili bilgilere bakınız.
Yazma kitaplarla murakkalarda, boya ve altın tozu ile yapılan her türlü süsleme, işine tezbib(Tezhip) denilir. Böyle eserlere müzehheb, tezbib yapanlara ise müzehhib denilir.
Arapçada altınlama anlamına geliyorsa da, tezbib sözü yalnız altınla işlenen süsleme için değil, toprak boyalarla yapılan kitap tezyinatı için de kullanılır. Hattâ bazı müzehhibler minyatür de yapmışlardır.
Yazma kitaplarda zahriyeler, batimeler, kitapların ilk sayfa başları, başlık, secde kenarları ve değerli yazmaların sayfa kenarları tezhiblenirdi. Müzekkib, kalem fırça ile tezhib şekillerini kâğıt üzerine çizer, sonra şimşir veya çinko üzerinde iğne ile delerek tezhiblenecek esas kâğıt üzerine tatbik eder ve ince kömür tozuyla, delinen şekiller esas kâğıt üzerine silkilir. Elle bozmamak için şekillerin dörtte bir kısımları silkilip, boyandıkça diğer kısımlara geçilir. Sonra boya, altınlama ve mühreleme işlemleri uygulanır. Tezhibde bazı boya ve yaldızlar kabarık gösterilmek istenirse, yaldız ve renk sürülmeden önce yumurta sarısıyla karıştırılmış kalınca beyaz boya ile kapatılıp kuruması beklenir. Sonra üzeri yaldız ve boya ile işlenir.
Türk tezhibi dört genel bölümde toplanabilir:
1. Selçuklu tezhibi,
2. Osmanlı erken devir tezhibi,
3. Osmanlı klâsik devir tezhibi,
4. Batılılaşma dönemi tezhibi.
XV. yüzyılda genellikle rûmi üslûptaki kıvrımlı bezemeler, Lâle devrinde kökler ile çiçekler, barok devrinde ise Avrupa rönesans ve barok kıvrımları taklit edilmiştir.
Teknik ayrılıklarına göre; zeminleri doldurulmuş ağır tezbibler, katı'a, saz yolu, pesend, halkâr, altın varak yapıştırma, ezilerek toz hâlfine getirme, serpme (zerefşan) ve püskürtme gibi çeşitli metodlar tezhibe uygulanmıştır.
Tezbib yapan, müzehhib(müzehhip).
Hattın bezenmesi, tezyinat, süsleme. Süsleme veya süslemeler demek anlamına gelen Arapça kelime. Zeyyene fiilinden üretilmiştir. İslam sanatında cami, mescit, külliye veya saray gibi mimari yapılarda gerçekleştirilen süslemelere denir.
Tezhipte desenin bitiminde kullanılan bir yardımcı süsleme motifidir. Süslemeden boş kısma geçiş, pek az örnek dışında, daima tığlarla yapılmıştır. Tığlarda motif genişten dara geçmekte, incelerek son bulmaktadır. Tığlar genellikle mavi ile çekilmiş, ancak eserine ve tezhibine göre bu aha renge altın, kırmızı ve yeşil renkler de katılmıştır.
Sayfada yazı dışındaki süsler, mızrağa benzetilerek bu isim verilmiştir.
Eskiden hattatların aharladıkları kâğıdın üstüne sürdükleri madde. Kâğıtları kaygan hâle getirirdi.
Şemse kapları parlatmak için kullanılan, açılmış kurşun kalemi şeklindeki mühreye verilen ad. Damar mühresi de denilir.
Öğrenci, talebe, şâkird.
Celi sülüs istiflerinde süs unsuru olarak kullanılan X şeklindeki işaret.
Üzerine yazı yazılacak şekle konulmuş hayvan derisine verilen ad. İyisi genç dana derisinden, adileri koyun ve keçi derisinden yapılırdı. Eski yazılara göre tirşe şöyle yapılırd; Deri, kılları kesilip kireçlendikten sonra ağaçtan bir dayanak üstüne serilir, içi kazınarak, yapışık kalmış et ve yağ artıkları kaldırılır. Bol su ile yıkanır, temizlenir. Tahtaya gerilir, ete yapışık kısmına ince elekten geçirilmiş tebeşir tozu serpilir ve yüzeyi sünger taşı ile düzeltilir. Kıllı yüzeyi de sünger taşı ile düzeltilir. Bu işlem sırasında çok dikkat edip deriyi yıpratmamak gerekir. Böylece hazırlanan deri çerçeveye gerilerek özenle saçak ve kuru havada kurutulur.
Elde edilen tirşe (parşömen) ince ve beyazdır. Buna verilen diğer bir ad ise velin'dir. Tirşe beyaz, san ve kırmızı olmak üzere üç çeşittir. Yazı derinin bir yüzüne yazılır. Ak deri adı da verilir. Ayrıca altın inceltmekte kullanılan deriye de tirşe denilir.
Hattatlar tarafından tebeşire verilen addır. Tebeşir çuhaya sürülür ve tebeşirli çuha gezdirilmek suretiyle kâğıdın yağlılığı giderilirdi. Bu işlem kalemin kâğıdın üzerinde gereğinden fazla kaymaması için yapılırdı.
Ciltçilik terimi. Kitap kapları taşlanırken derinin yapıştırılmasından önce, kitabın üzerine iki tarafa konulup uç tarafı kitabin kalınlığına göre yapıştırılan kâğıdın adıdır. Körük bunun üzerine yapıştırılırdı.
Diğer Yazma Eser (Hat-Tezhip-Ebru-Cilt-Minyatür) Terimleri
Terimler Sözlüğü Ana Sayfa
Açıklamalı Yazma Eser (Hat-Tezhip-Ebru-Cilt-Minyatür) Terimleri Sözlüğü