Bağımsız Sıralı Birleşik Cümle
Birden fazla bağımsız cümleden oluşan, yalnız başlarına kullanıldıklarında da birer anlam taşıyan; özne, tümleç ve yüklemleri ortak olmayan; ancak, dersimiz.com anlamca birbirlerini bütünleyen ve virgül, noktalı virgül veya bağlaçlarla birbirine bağlanan cümleler: Aydınlığı, vuzuhu herkes gibi severim; hayatı yapan şüphesiz ki onlardır. (A.H.Tanpınar, YG, s.133) vb.
Anlam bakımından birbirine bağlı olduğu hâlde özneleri, tümleçleri, yüklemleri ayrı olan tümceler.
1. İki sözcüğü, iki sözcük öbeğini, iki cümleyi birbirine bağlayan sözcük.
2. Söz içinde birden çok kelimeyi, kelime grubunu veya cümleyi birbirine bağlayarak aralarında çeşitli yönlerden ilgiler kuran görevli kelimeler. Bazı bağlaçlar, bağladıkları ögelerden önce veya sonra tekrarlanarak da kullanılırlar: ile, ve, veya, ya, ya da, de, hem...hem, ne...ne vb.
İletişim öğelerinin oluşturduğu bütün.
Bir kelimenin sonses ünsüzü ile ondan sonra gelen kelimenin önses ünlüsünü veya ünlü ile başlayan ilk hecesini birleştirerek tek bir hece halinde söyleme veya okuma.
Bağlaçlar ile birbirine bağlanmış ad veya ad soylu kelimelerin oluşturduğu kelime grubu: Anne ile baba, para ve zenginlik şeref ve haysiyet vb.
İsim tamlamalarında tamlayan durumundaki isimlerin ve zamirlerin sonuna gelerek ismin yerini tutan -ki ekine ilgi(bağlama) zamiri denir.
Bir metinde cümleler arasındaki mantık ya da biçimsel bağlantı.
1. Ünsüzle biten kelime kök ve gövdelerine ünsüz ile başlayan eklerin getirilmesi sırasında kullanılan ve kök ile eki birbirine bağlama görevi yüklenmiş olan ünlü: el-i-m, kol-u-m
2. Kökler ve ekler her zaman doğrudan doğruya birleşemez. Birleşemeyen unsurların arasına "ı,i,u,ü" ünlülerinden birisi bağlayıcı ses olarak getirilir. Bu sese yardımcı ses, bu olaya da ünlü türemesi denir.
1. Ünlüyle biten kelime kök ve gövdelerine ünlü ile başlayan bir ek eklendiğinde veya ünlüyle başlayan başka bir kelime ile birleştiğinde aradaki ses boşluğunu ve ünlü çatışmasını önlemek için kullanılan ünsüz, koruyucu ünsüz: anla-y-an, dinle-y-en gibi.
2. Ünlüyle biten sözcükler, ünlüyle başlayan bir ek aldıklarında, iki ünlünün yan yana gelmesini önlemek amacıyla araya n, s, ş, y ünsüzlerinden birini alır. Buna kaynaşma, bu harflere de kaynaştırma harfi denir.
Aralarında anlam ilgisi bulunan basit veya birleşik cümlelerin bağlaçlarla birbirine bağlanmasıyla oluşan cümlelere bağlı cümle denir. Bağlı cümleler "ama, fakat, yalnız, ve, veya, ne ne..., hem hem " gibi bağlaçlarla oluşturulur. Örnek : Para hem insana dosttur hem düşman.
Ve, veya, ama, da, fakat, halbuki, lakin, meğer vb. bağlaçlardan biri ile birbirine bağlanmış olan ve aralarındaki anlam ilişkisi de bu bağlaçlarla sağlanan bağımsız cümlelerden oluşmuş cümleler: Doktor kendisiyle konuşmak isteyenlerin bulunduğunu anlamıştı; fakat bunları görmemezlikten geldi. (T: Buğra, Küçük Ağa, s.127)
1. Satılan ürünün kontrollü olduğunu belirten, vergi alındığını gösteren etiket.
2. Açıldığını yada kullanıldığını gösteren etiket ya da şerit.
Basit kip (Basit zamanlı kip): Herhangi bir ek-fiil almadan yalnız esas fiiller ile kurulan ve yapısında tek bir kip eki taşıyan çekimli fiil. Basit kipler bildirme kipleri ve tasarlama kipleri olarak ikiye ayrılır.
1- Tek yargı bildiren, içinde herhangi bir fiilimsi bulunmayan ve bir yüklemi olan cümlelerdir. Örnek : Yanımıza biraz yiyecek alalım.
2- Bir düşünceyi bir duyguyu veya bir oluş ve kılışı tek bir yargı hâlinde anlatan ve en az bir yüklemden oluşan cümle türü.
1. Yapı ve anlam bakımından daha basit ögelere ayrılamayan, tek veya iki heceli kök durumundaki fiil: at-, aç-, ye-, tut- vb.
2. Yapım eki almadan ya da başka bir sözcükle birleşmeden bir iş, oluş, hareket bildiren eylemlere basit (kök) eylem adı verilir.
Türetilmiş veya birleşik olmayan ve yapısı daha küçük parçalara ayrılamayan kök durumundaki kelime: at, el, üç, yak vb.
Tek kip eki almış eylem.
Herhangi bir yapım eki almamış ya da bir sözcükle birleşmemiş olan sözcüklere yapıları yönünden basit sözcük denir.
Örnek :
Kuşların kanadına yazdım aşkımı.
Başka Anlama Geçiş (Anlam Kayması)
Sözcüğün eskiden yansıttığı kavramdan bütünüyle farklı, yeni bir kavramı karşılar duruma gelmesine başka anlama geçiş denir.
Örnek :
"sakınmak" sözcüğü Eski Türkçe de "düşünmek, üzerinde durmak, yaslanmak, kederlenmek" anlamını içerirken sonraları "tehlikeden uzak durmak" anlamına geçmiştir.
Başka anlama geçişin bir türü de anlam iyileşmesi ya da anlam kötülenmesidir. Kötü anlamı olan bir sözcüğün zamanla iyi bir anlam kazanmasına anlam-kötülenmesi denir.
Açıklamalı Türkçe-Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü