Türemiş Sözcükler
Yapım ekleri alarak yeni bir anlam ve biçim kazanmış olan sözcüklere yapıları yönünden türemiş sözcük denir.
Örnek :
Ölümün anlamı değişti birden.
Türetme Kök ya da gövdeye eklenerek yeni sözcük oluşturma.
Ulaç Zarf fiil. Belirteç olarak kullanılan eylemsi.
Ulama
Ünsüz harfle biten sözcüğün son ünsüz harfinin kendisinden sonra gelen ve ünlü harfle başlayan sözcüğün ilk hecesiyle birleştirilerek okunmasıdır.
Dikkat edeceğimiz şey, arada noktalama işaretlerinden herhangi birinin olmamasıdır.
Örnek :
Dönülmez akşamın ufkundayız vakit çok geç
Bu son fasıldır ey ömrüm nasıl geçersen geç
Unsur Öge, eleman.
Açıklamalarıyla 596 Türkçe-Dil Bilgisi Terimi
Unvan Sıfatı Varlıkların sanlarını bildiren sıfat.
Uzaklaşma Grubu (çıkma grubu) Çıkma durumu eki almış bir ad ögesi ile bir sıfat ya da ad soylu başka bir ögenin oluşturduğu ad grubu: Kıldan ince, kılıçtan keskin (Sırat Köprüsü). Bu grup cümlede ad, sıfat ve zarf görevi yapar: Topkapı'dan Edirnekapı'ya kadar giden büyük bir surun orta kapısından şehre girdim. (Y.K.Beyatlı, Aziz İstanbul, s.119)
Uzun Hece İçinde "â, î"gibi uzun ünlü bulunan hece. Ünlüsü uzun olan hece: ālim (ā-lim) gibi.
Uzun Ünlü Uzatılarak söylenen "â, î, û" gibi ünlüler.
Üçüncü Çoğul Kişi O şahsını karşılayan dil birimi.
Üçüncü Tekil Kişi Kendisinden sözü edilen kişi. "o" kişisi.
Üleştirme Sayı Sıfatı
1. Asıl sayılar üzerine -ar, -şar eklerinin getirilmesiyle kurulan ve ilgili olduğu nesneyi sayı bakımından paylaştırma, dağıtma, ayırma ve bölük bölük gösterme yönlerinden açıklayan sıfatlar: beşer soru, yedişer kişi vb.
2. Varlıkların bir paylaşım içindeki miktarını belirten sıfatlara üleştirme sayı sıfatı denir.
Ünlem Konuşanın korku, sevinç, acıma, şaşkınlık gibi her türlü duygu ve heyecanını etkili ve kısa bir biçimde anlatmaya, seslenmeye, çağırmaya yarayan ve kısmen bağımlı kelimeler sınıfına giren kelime veya kelimeler: a!, e!, ah!, ay! vb.
Ünlem Cümlesi
Korku, acıma, şaşırma, sevinme, kızma gibi ansızın beliren duyguları anlatmaya yarayan cümlelere, anlamları yönünden ünlem cümlesi denir. Örnek :
Ah, elim yandı!
Kapıyı açtım ki bir de ne göreyim!
Oh, okul bitti, rahat bir nefes alalım!
O... kimler gelmiş, kimleri görüyorum!
Elimi cebime attım ki cüzdan yok!
Ünlem Grubu Bir ünlem ile bir veya daha fazla ad ögesinin oluşturduğu kelime grubu. Bu grup içindeki ad ögesi bir kelime grubu da olabilir: A komşu, ey gönül (Y.K.Beyatlı, Kendi Gök Kubbemiz, s.58)
Ünlü
Ciğerlerden gelen havanın ağız kanalında herhangi bir engele uğramadan yalnız ses yolundaki daralma veya genişleme ile çeşitlenen, dil ve dudakların oluşturduğu ses (a, e, ı, i, o, ö, u, ü)
Alfabemizde 29 harf vardır. Bunlardan sekizi ünlü, yirmi biri ünsüzdür. Söyleniş özelliğine ve dilin durumuna göre ünlüler ikiye ayrılır:
a. Kalın ünlüler: a, ı, o, u. b. İnce ünlüler: e, i, ö, ü.
Ünlü Daralması Yanlarında geniş ünlüleri daraltma etkisi yapan bazı ünsüzlerin etkisi altında geniş ünlülerin "a >ı, o > u, e > i, ö>ü " biçimindeki daralma olayı. Örnek : başla-yor > başlıyor gibi.
Ünlü Değişimi "ben" ve "sen" zamirlerinin "bana" ve "sana" biçimine dönüşmesi.
Ünlü Düşmesi Ünlü ile biten bir sözcük, ünlü ile başlayan başka sözcükle birleşik sözcük kurarken veya ünlü ile başlayan bir ek alınca, karşılaşan iki ünlüden birinin düşmesi. Örnekler : alın-ı >> alnı, sabır >> sabretmek, Cuma-ertesi >> Cumartesi
Ünlü Türemesi Ses özelliklerine veya birbirleri ile birleşme şartlarına bağlı bazı nedenlerle kelimenin ön, iç ve sonuna ünlü getirilmesi olayı. limon > ilimon gibi.
Diğer Türkçe-Dil Bilgisi Terimleri
Terimler Sözlüğü Ana Sayfa
Açıklamalı Türkçe-Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü